10 πράγματα που έμαθα για την Ελλάδα, διαβάζοντας τη βιογραφία της

Μια στραβή μέρα του περασμένου Σεπτέμβρη, μπήκα σε ένα μεγάλο βιβλιοπωλείο στην Αθήνα. Όχι πως είχε συμβεί κάτι εκείνη τη μέρα, απλά τον προηγούμενο καιρό όλα στη ζωή μου είχαν έρθει πάνω-κάτω. Είχα αλλάξει χώρα, η δουλειά μου ήταν εδώ κι εκεί, ο κορονοϊός αναστάτωνε τα πάντα. Ας πούμε πως ένιωθα ζορισμένος.

Εκεί, στο βιβλιοπωλείο, πέτυχα ένα βιβλίο με έναν πολύ φιλόδοξο τίτλο. Το “Ελλάδα: Βιογραφία ενός Σύγχρονου Έθνους”.

Αυτό είναι το βιβλίο για το οποίο θα μιλήσω. (Το είχα αναφέρει βιαστικά και στο προηγούμενο newsletter, για όσους θυμούνται)

Ήξερα πως πλησίαζε η επέτειος των 200 χρόνων από την Επανάσταση και ήθελα να μάθω περισσότερα για το πως φτάσαμε ως εδώ. Όποτε το είχα προσπαθήσει με τη Wikipedia, για κάθε μικρό συμβάν άνοιγα ακόμη 10 tabs και χανόμουν. Γι’ αυτό χρειαζόμουν μια δομημένη προσέγγιση, που θα έπιανε όλη την ιστορία από την αρχή.

Η “Βιογραφία ενός Σύγχρονου Έθνους”, λοιπόν, κατέληξε να είναι ένα από τα καλύτερα βιβλία που διάβασα τον τελευταίο καιρό. Ήταν όσο περιεκτικό χρειαζόταν αλλά και γραμμένο με τρόπο που σε πήγαινε από μόνο του στην επόμενη σελίδα (δεν μπορούσα να το αφήσω κάτω πολλά βράδια) και κατάφερε να μου δώσει μια καλή γενική εικόνα του για το τι είναι στ΄ αλήθεια η Ελλάδα μας.

Και θέλω να μοιραστώ μαζί σας μερικά από τα πράγματα που έμαθα.

1. Η Ελλάδα ήταν σχεδόν πάντα χρεοκοπημένη

Από την ίδρυση του πρώτου Ελληνικού κράτους, τότε που το έλεγαν Βασίλειο της Ελλάδας, ήμασταν χρεωμένοι μέχρι τον λαιμό στις Μεγάλες Δυνάμεις (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία). Πριν την επανάσταση, η σημερινή Ελλάδα, δεν ήταν παρά αγροτικές περιοχές κομμάτια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, ή νησιά υπό τον έλεγχο άλλων κρατών. Οι μετέπειτα απελευθερωμένες περιοχές ήταν φτωχά μέρη, χωρίς υποδομές.

Έτσι, όταν οι ξένοι μας έδωσαν τον πρώτο μας βασιλιά, τον Otto, που ήταν Γερμανός, μας έδωσαν και δάνειο για να φτιάξουμε τη χώρα μας.

Ε, στα επόμενα επεισόδια, οι Μεγάλες Δυνάμεις χρησιμοποίησαν αρκετές φορές αυτό το δάνειο για να μας θυμίσουν το ποιός κάνει κουμάντο και να μας κατευθύνουν ανάλογα με τα συμφέροντά τους. Αρκετές φορές, μάλιστα, έστειλαν και δικούς τους τεχνοκράτες για να κάνουν οι ίδιοι κουμάντο στα οικονομικά μας. Σας θυμίζει κάτι όλο αυτό;

2. Η Ελλάδα είχε Γερμανούς βασιλιάδες, αλλά Άγγλους και Γάλλους συμμάχους

Το είπαμε πως οι βασιλιάδες μας ήταν Γερμανοί; Ε, από την ίδρυση του κράτους μας και μετά, τύχαινε να βρισκόμαστε πάντα απέναντι από τους Γερμανούς.

Στον Β’ Παγκόσμιο, ας πούμε, είχαμε πρωθυπουργό τον Μεταξά. Ο Μεταξάς, που είπε το γνωστό “Όχι” (το οποίο δεν ήταν ποτέ “όχι”, αλλά “Alors, c’est la guerre”, δηλαδή “Λοιπόν, έχουμε πόλεμο”) ήταν δικτάτορας, και θα μιλήσουμε μετά γι’ αυτόν. Ο τυπάς, όμως, ήθελε να μείνει ουδέτερος. Από τη μια δεν ήθελε πόλεμο, που είναι φυσιολογικό. Και από την άλλη, ψιλο-γούσταρε τους Ναζί, γιατί απλούστατα ήταν Εθνικιστής, όπως κι αυτός.

Τελικά, όπως έγραψε η ιστορία, η Ελλάδα τάχτηκε με την πλευρά των Συμμάχων, που κέρδισε και τον πόλεμο. Μέσα στο βιβλίο, όμως, βλέπουμε πως η συμμαχία αυτή δεν ήταν και τόσο απόφασή μας, αφού ο Churchill των Άγγλων, με λίγα λόγια μας είχε πει πως αν δεν συμμαχούσαμε μαζί του, θα μας συμμαχούσε με το ζόρι.

Με τα λόγια του Μεταξά, σε μια επιστολή του προς τους Άγγλους;

“Η επιθυμία μου είναι μια συμμαχία με τη Μεγάλη Βρετανία. Και γιατί όχι; Πρέπει να θεωρήσουμε δεδομένο ότι σε περίπτωση ευρωπαϊκού πολέμου η χρησιμοποίηση των ελληνικών νησιών και των ελληνικών λιμανιών θα είναι επιτακτική αναγκαιότητα για τον βρετανικό στόλο και τη βρετανική αεροπορία. Αν δεν μπορείτε να τα έχετε αυτομάτως ως σύμμαχος χώρα, θα υποχρεωθείτε να τα καταλάβετε….”

Οι Άγγλοι και οι Γάλλοι, πάντως, έπαιξαν τεράστιο ρόλο στην ιστορία της Ελλάδας, κυρίως επειδή ήταν ναυτικές δυνάμεις και είχαν συμφέροντα στο Αιγαίο, οπότε πάντα μπλεκόμασταν και μπλέκονταν στα πόδια μας.

3. Η “αρχαιολογία” δεν είναι αρχαία έννοια

Ο Βασιλιάς Όθωνας, ήρθε πακέτο μαζί με τον δικό του στρατό, και μια στρατιά από Βαυαρούς τεχνοκράτες που είχαν σκοπό να μετατρέψουν την χωρική Αθήνα σε Ευρωπαϊκή πόλη, δίνοντας τεράστια έμφαση στην αρχαία κουλτούρα. Με άλλα λόγια, η Αθήνα, όπως την ξέρουμε σήμερα, ξεκίνησε να φτιάχνεται από Γερμανούς αρχιτέκτονες. Γερμανοί ήταν οι πρώτοι “φιλέλληνες” που ανέπτυξαν στην τότε Ελλάδα το αίσθημα αγάπης απέναντι στα αρχαία μας κτίσματα και τα ανέδειξαν, αλλά έχτισαν και μερικά από τα πιο εμβληματικά της κτίρια, όπως τη Βουλή.

Σύμφωνα με το βιβλίο:

“Οι νέοι θεσμοί εμφύτευσαν στην ελληνική γλώσσα μια νέα λέξη, την «αρχαιολογία», η οποία είχε επινοηθεί από ελληνικές λέξεις και είχε εισέλθει λίγο νωρίτερα στο λεξιλόγιο των δυτικών γλωσσών. Με αυτή την έννοια, η λέξη «αρχαιολογία» ήταν νεολογισμός και στην ελληνική γλώσσα.“

Ακόμη:

“Η πιο ριζική εξάλειψη όλων των καταλοίπων της βαρβαρότητας» πραγματοποιήθηκε στην Ακρόπολη. Οι εργασίες άρχισαν σχεδόν αμέσως μετά τη μεταφορά της πρωτεύουσας. Στην άλλοτε πυκνοκατοικημένη αράπολη δρόμοι, σπίτια με κήπους στριμωγμένα πλάι στα αρχαία κτίρια, οτιδήποτε μεταγενέστερο της ρωμαϊκής εποχής γκρεμίστηκαν. Η περιοχή κυριολεκτικά ισοπεδώθηκε μέχρι το βραχώδες υπόστρωμα στο οποίο περπατούν οι σημερινοί επισκέπτες.”

4. Πολλές μεγάλες προσωπικότητες της ιστορίας μας, έχουν αγιοποιηθεί με υπερβολή

Μεγάλες μορφές, όπως ο Καποδίστριας ή ο Βενιζέλος, είναι σήμερα για μας φάτσες σε χαρτονομίσματα, ή σταθμοί του μετρό. Το ότι αγιοποιήσαμε, όμως, τα ιστορικά πρόσωπα, μας κάνει να μην μπορούμε να δούμε τα γεγονότα αντικειμενικά. Έτσι, βγάζουμε λάθος συμπεράσματα για την ιστορική πορεία της Ελλάδας.

Για παράδειγμα, από το βιβλίο:

“Όλες οι περιγραφές συμφωνούν πως ο Καποδίστριας έκλινε πολιτικά προς την απολυταρχία, με την οποία είχε εξοικειωθεί στη Ρωσία. Από αυτή την άποψη η εξουσία του ήταν αντίθετη με τη δημοκρατική και πλουραλιστική τάση της Επανάστασης, Οι πολιτικές του δε θα μπορούσαν να διαφέρουν περισσότερο από εκείνες της Φιλικής Εταιρείας, που άλλοτε είχε προσπαθήσει να τον στρατολογήσει ως ηγέτη της. Υπό τον Καποδίστρια η Ελλάδα οπισθοδρόμησε πολιτικά. Ο Καποδίστριας αποκλήθηκε “πεφωτισμένος δεσπότης” (…) Ισως η πιο μόνιμη κληρονομιά της εξουσίας του ήταν ότι αποτέλεσε πρότυπο αυταρχισμού το οποίο θα μπορούσαν να μιμηθούν επίδοξοι σωτήρες της χώρας στο μέλλον.”

Σε άλλο παράδειγμα, ας πούμε, ο Βενιζέλος, ειδικά στο τέλος της πορείας του, έκανε τεράστιο λάθος - όπως αποδείχθηκε - επιμένοντας να διεκδικήσει τη Σμύρνη κυνηγώντας τη Μεγάλη Ιδέα, οδηγώντας στον εκδιωγμό εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων από την περιοχή. (Υπολογίζεται πως σκοτώθηκαν περίπου 800.000 Έλληνες από τους Τούρκους σε εκείνο το συμβάν)

5. Η Ελλάδα, με τη σημερινή της (εδαφική) μορφή, είναι πολύ πρόσφατο δημιούργημα

Αν ένα πράγμα μου έκανε εντύπωση διαβάζοντας το βιβλίο, είναι το πόσο συχνά άλλαζαν τα εδάφη του κράτους της Ελλάδας. Μέρη που σήμερα θεωρούμε “απολύτως Ελληνικά”, στην πραγματικότητα ήταν για πολλά χρόνια τόποι όπου ζούσαν πολλοί διαφορετικοί λαοί.

Δείτε για παράδειγμα την παρακάτω εικόνα:

Κάθε χρώμα είναι και κομμάτι της Ελλάδας που ενώθηκε με την υπόλοιπη σε άλλη περίοδο. Μέχρι το 1864, η Ελλάδα δεν ήταν παρά η Στερεά Ελλάδα, η Πελοπόννησος και τα νησιά κοντά στην Αθήνα. Αυτό ήταν όλο. Σκεφτείτε το.

Η Βόρειος Ελλάδα δεν έγινε κομμάτι του Βασιλείου της Ελλάδας παρά 80 χρόνια μετά.

(Και ας μη μιλήσουμε για τις τρελές αλλαγές που έγιναν εκείνον τον καιρό και στην υπόλοιπη Ευρώπη)

6. Η δικτατορία του Μεταξά ήταν από τις λιγότερο κακές φάσεις εκείνου του καιρού

Η περίοδος του 1ου Παγκοσμίου είχε (προφανώς) πόλεμο, πολιτική αναστάτωση, συνεχείς εμφύλιες διαμάχες και φτώχεια. Εκείνη την περίοδο, ήταν σχεδόν αδύνατον να δημιουργηθεί σταθερή κυβέρνηση.

Ο Μεταξάς, λοιπόν, έκανε πραξικόπημα (ψιλο-ντεμί, αφού είχε τη στήριξη του βασιλιά και το υπόλοιπο πολιτικό σύστημα ήταν μουδιασμένο) και από το 1936 μέχρι το 1941, κυβέρνησε την Ελλάδα στο τρίπτυχο “Πατρίς-Θρησκεία-Οικογένεια”.

Αλλά ας δούμε τι λέει το βιβλίο για το τι έκανε ο Μεταξάς εκείνη την περίοδο:

“Οι κρατικοί θεσμοί ενισχύθηκαν περαιτέρω. Η δημόσια διοίκηση διευρύνθηκε, το ίδιο και η αστυνομία. Το καθεστώς άρχισε ένα φιλόδοξο πρόγραμμα δημόσιων έργων. Μια σειρά νόμων επέλυσε την κρίση στις σχέσεις ανάμεσα στην εργοδοσία και στους εργάτες η οποία είχε προκύψει από την οικονομική ανάκαμψη μετά το 1992 και την οποία δεν είχε μπορέσει να αντιμετωπίσει καμιά από τις προηγούμενες εκλεγμένες κυβερνήσεις. Οι απεργίες κηρύχθηκαν παράνομες, αλλά κηρύχθηκαν παράνομα και τα λοκάουτ των εργοδοτών. Στις διαμάχες ανάμεσα στην εργοδοσία και στους εργαζομένους, και οι δυο πλευρές ήταν υποχρεωμένες να αποδέχονται την υποχρεωτική διαιτησία. Καθιερώθηκε το οκτάωρο. Το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, μία ακόμη εμβρυική κληρονομιά των ετών του Βενιζέλου, διευρύνθηκε σημαντικά. Αυτά και άλλα μέτρα είχαν στόχο να επιφέρουν «κοινωνική μεταρρύθμιση» και «μια δίκαιη κατανομή του πλούτου», αντιμετωπίζοντας με αυτόν τον τρόπο τα σοβαρότερα παράπονα των εργατών και των ανέργων, οι οποία είχαν υποφέρει δυσανάλογα τα χρόνια της ανάκαμψης.”

Με άλλα λόγια, η δικτατορία έκανε πράγματι καλές μεταρρυθμίσεις, που θυμίζουν σοσιαλιστικές σήμερα πολιτικές και “έκανε και έργα”, όπως συνηθίζουν να λένε πολλοί “ιδιόρυθμοι” σήμερα.

Τι κρατάμε από αυτό; Όπως είπα και πριν, να θυμόμαστε να βλέπουμε τα πάντα, και ειδικά τα ιστορικά γεγονότα, από όλες τις πλευρές.

7. Το ΠΑΣΟΚ ήταν από μόνο του εποχή

Αφήνω αυτούσιο το απόσπασμα να μιλήσει:

“Ίσως το πιο ορατό σημάδι αλλαγής τη δεκαετία του 1980 ήταν η άνοδος του γενικού επιπέδου διαβίωσης. Αυτή δεν πραγματοποιήθηκε μέσω της ανάπτυξης της οικονομίας, αλλά με την επέκταση του κράτους. (…) Το συνδυασμένο αποτέλεσμα στη διάρκεια δύο δεκαετιών μέχρι το 1991 ήταν να υπερδιπλασιαστεί ο αριθμός των δημόσιων υπαλλήλων. (…) Σύμφωνα με έναν καυστικό παρατηρητή (…) το φορολογικό σύστημα έγινε ένα μέσο με το οποίο οι διαδοχικές κυβερνήσεις (…) θα επιδίωκαν να «εξαγοράζουν» εκλογικη υποστήριξη.”

Και για να μιλήσουμε για “κωλοτούμπες”, το ΠΑΣΟΚ ξεκίνησε ως μεγάλος αρνητής της συμμετοχής μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Τι έγινε μετά, όμως;

“Η Ελλάδα, ως μια από τις φτωχότερες χώρες-μέλη, είχε καθαρά οφέλη από τη συμμετοχή της, και τα οφέλη υπερέβαιναν κάθε προσδοκία. (…) Μεγάλο μέρος του προϋπολογισμού της ΕΟΚ αφορούσε μεταβιβάσεις πόρων από τα πλουσιότερα κράτη στα φτωχότερα. (…) Τεράστια ποσά ήρθαν στην Ελλάδα με τη μορφή των Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης και των Πακέτων Σταθεροποίησης, ενώ η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΙΤ) είχε ως συνέπεια πρωτοφανείς επιδοτήσεις στους Έλληνες αγρότες. Όπως ήταν φυσικό, οι αγρότες ήταν ευγνώμονες. Τελικά οι ψηφοφόροι μεταστράφηκαν υπέρ της συμμετοχής της Ελλάδας στην ΕΟΚ. Έτσι, σχεδόν παρά και ενάντια στη θέλησή του, κατά τη δεύτερη κυβερνητική θητεία του το ΠΑΣΟΚ άρχισε να μεταμορφώνεται σε σοσιαλδημοκρατικό κόμμα δυτικού τύπου.“

Και σιγά-σιγά καταλήξαμε στο ορθόδοξο ΠΑΣΟΚ που σήμερα κοροϊδεύουμε στα memes:

“Κατά τη δεύτερη θητεία (του ΠΑΣΟΚ) μετά το 1985 η γενναιοδωρία της οδήγησε στην ανάπτυξη ενός διαδεδομένου αισθήματος δικαιωματικής διεκδίκησης όλο και μεγαλύτερων παροχών. Ταυτοχρόνως τα κόστη των παροχών ξεπερνούσαν τις οικονομικές δυνατότητες του κράτους. (…) Σύντομα άρχισε να φαίνεται ότι αυτή η αίσθηση δικαιωματικής διεκδίκησης παροχών υπήρχε και στο εσωτερικό του ΠΑΣΟΚ από τη βάση μέχρι την κορυφή. Περιπτώσεις απάτης και υπεξαίρεσης δημόσιων κονδυλίων άρχισαν να γίνονται τακτική είδηση.”

8. Ο Σημίτης θεωρείται ένας από τους πιο επιτυχημένους πρωθυπουργούς μας

Όταν ο Σημίτης ήταν πρωθυπουργός, εγώ ήμουν ακόμη παιδάκι και το μόνο που καταλάβαινα ήταν τα σκετσάκια του Μητσικώστα που κορόιδευε τις ελιές του. Το ότι το βιβλίο θεωρεί πως ήταν πολύ πετυχημένος πρωθυπουργός, δεν το είχα καταλάβει - και μου δίνει έναυσμα να το ψάξω καλύτερα.

Σύμφωνα με τον συγγραφέα:

“Ο Σημίτης χαρακτηρίστηκε εκ των υστέρων «ένας από τους πιο επιτυχημένους πρωθυπουργούς στην ιστορία της Ελλάδας». Κατείχε επίσης χωρίς διακοπή τη θέση του πρωθυπουργού για μεγάλο διάστημα, φτάνοντας σχεδόν το ρεκόρ του Καραμανλή (…). Λέγεται ότι λόγω της «τεχνοκρατικής» προσέγγισης του ο Σημίτης «ποτέ δεν κατάφερε να κερδίσει τη συμπάθεια των Ελλήνων, ούτε καν των ψηφοφόρων του κόμματός του».”

Περιγράφει, όμως, μετά, τον Καραμανλή τζούνιορ και την κυβέρνησή του ως “νωθρή”, πράγμα το οποίο το θυμάμαι κι εγώ. (Συνώνυμα του νωθρός που βρήκα στη Wikipedia: Αργοκίνητος, Βαριεστημένος, Εφησυχασμένος, Μούχλας)

9. Ότι η έννοια “Έλληνας” είναι αρκετά ρευστή μέσα στην ιστορία

Κοιτάξτε. Σήμερα η Ελλάδα είναι μια αρκετά ομογενής χώρα. Όλοι μας αισθανόμαστε Έλληνες και απόγονοι των Αρχαίων Ελλήνων και κατά κύριο λόγο ταυτιζόμαστε με τις Χριστιανορθόδοξες παραδόσεις. Αυτό είναι ομογενές. Το αντίθετο συμβαίνει, πχ. στην Αμερική. Εκεί συμβιώνουν πολλές διαφορετικές φυλές, θρησκείες και χρώματα δέρματος.

Βλέποντας, όμως, την ιστορία μας από την αρχή, καταλαβαίνει κανείς πως αυτή η “ομογένεια” δεν ήταν τυχαία, αλλά αποτέλεσμα μιας συγκεκριμένης προσπάθειας.

Στην πραγματικότητα, μεταξύ των Αρχαίων Ελλήνων και τον σημερινών, υπάρχει ένα σχεδόν αγεφύρωτο χάσμα. Κατ’ αρχήν, οι “Αρχαίοι” που συνήθως αναφερόμαστε, είναι οι “Αρχαίοι Αθηναίοι”. Στον τότε Ελλαδικό χώρο, υπήρχαν πόλεις-κράτη, που μεταξύ τους ήταν εχθροί. Αν είχαν κάτι κοινό, ήταν μονάχα η γλώσσα τους, που μιλούσαν με παραλλαγές. Η έννοια “Έλληνας”, όμως, δεν πολυ-υπήρχε.

Από το βιβλίο:

“Στην αρχαιότητα τα εδάφη στα οποία ζούσαν οι Έλληνες ήταν γνωστά συνολικά και μάλλον ασαφώς ως Ελλάδα, Φυσική τα ίδια ονόματα, «Έλληνες» και Ελλάδα, χρησιμοποιούνται και σήμερα. Τι άλλαξε λοιπόν; Η απάντηση είναι πως άλλαξαν πάρα πολλά. Τον 4ο αιώνα Κ.Χ. (Κοινή Χρονολογία) οι πληθυσμοί των κεντρικών περιοχών της ανατολικής Μεσογείου οι οποίοι μιλούσαν και έγραφαν ελληνικά ζούσαν για εκατοντάδες χρόνια υπό την εξουσία της Ρώμης.”

Η αλήθεια είναι πως εκείνη η γλώσσα, εξελίχθηκε στα σημερινά μας Ελληνικά. Ίσως και σε αυτή να βασίζουμε τη μόνη μας σύνδεση με την Ελληνικότητά μας. Γιατί στο ενδιάμεσο, έχουν περάσει τρεις εποχές που συνολικά κράτησαν περίπου 1700 χρόνια: Η Ρωμαϊκή, η Βυζαντινή και η Οθωμανική. Τη Βυζαντινή, σε ένα βαθμό, την κρατήσαμε σαν συνδετικό κρίκο με την σημερινή, αλλά τις άλλες δύο τις αγνοούμε επίτηδες.

Φυσικά, το Βυζάντιο είχε έντονα το Ελληνικό στοιχείο, αλλά παρέμενε Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Γι’ αυτό, τους Ελληνόφωνους της εποχής, τους έλεγαν Ρωμιούς.

“(…) Ο όρος «Έλλην» κατέληξε να σημαίνει απλώς «ειδωλολάτρης», δηλαδή κάποιος που δεν ήταν χριστιανός. Σε όλη τη διάρκεια του χριστιανικού Μεσαίωνα αυτή ήταν η κύρια σημασία της λέξης Ελλην. Με τη διάδοση των κοσμικών ιδεών τον 18ο αιώνα, η λέξη «Έλλην» έγινε πρωτίστως όρος που αφορούσε την αρχαιότητα. Οι Έλληνες ήταν οι αρχαίοι Έλληνες, ενώ οι ζώντες ομιλούντες την ελληνική γλώσσα είχαν βρει αιώνες νωρίτερα ένα διαφορετικό όνομα για τον εαυτό τους. Η Α' Εθνοσυνέλευση της προσωρινής ελληνικής κυβέρνησης τον Δεκέμβριο του 1821 επέλεξε συνειδητά να αναβιώσει το αρχαίο όνομα “Έλληνες” για τους πολίτες του νέου κράτους που πάλευε για την ανεξαρτησία του και το αρχαίο όνομα «Ελλάς» για το κράτος”.

10. Ότι “Ελλάδα” σημαίνει πως αξίζει να επιμένεις

Διαβάζοντας αυτό το υπέροχο βιβλίο, πήρα μια μικρή γεύση από το πως η διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μαζί με τα ιδανικά της Γαλλικής Αναγέννησης, έδωσαν τις πρώτες σπίθες για να οργανωθούν οι “Ρωμιοί”, να χτίσουν από το μηδέν την εθνική τους ταυτότητα ως Έλληνες και να φτιάξουν ένα κράτος, μέσα σε αμέτρητες δυσκολίες, που έθεταν πάντα τις πιθανότητες εναντίων τους.

Πραγματικά, η βιογραφία της Ελλάδας ήταν για το μεγαλύτερό της κομμάτι ένα θρίλερ, μια ιστορία αγωνίας, πολέμων και πόνου. Είναι συγκλονιστική η πυκνότητα των καταστροφών που αντιμετώπισε αυτή η νέα χώρα, για τα πρώτα της 150 χρόνια.

Και όμως, σήμερα που φτάνουμε στα 200ά της γενέθλια, ζούμε σε μια πλήρως ανεπτυγμένη χώρα, που αποτελεί και μια μικρή δύναμη στην περιοχή της. Έχουμε να ζήσουμε πόλεμο εδώ και δεκαετίες και το χειρότερο που έχουμε να θυμόμαστε είναι μια οικονομική κρίση, που στην τελική μας έμαθε πολλά. Αν διαβάσετε την ιστορία, θα δείτε πως αυτή είναι ψίχουλα μπροστά σε όσα περάσαμε στο παρελθόν.

Οπότε, κλείνω με αυτό που έμαθα περισσότερο από την ιστορία μας. Ότι κόντρα σε κάθε εμπόδιο, όσο μεγάλο κι αν φαίνεται, εάν κάτι πρέπει να γίνει, θα γίνει. Είτε πρέπει να χυθεί αίμα, είτε να υπάρξει πόνος. Αλλά στο τέλος, με την προσπάθεια, θα έρθει κάτι καλό.

Καμία δυσκολία δεν μπορεί να μην ξεπεραστεί. Είτε μιλάμε για προσωπικές δυσκολίες, είτε για μεγαλύτερες.

Η ίδια μας η χώρα είναι το ζωντανό αποτέλεσμα γι’ αυτό. Και εμείς, σήμερα, καλώς ή κακώς, είμαστε τα μικρά κομμάτια που ήδη χτίζουμε την ιστορία που θα διαβάζουν οι άνθρωποι σε άλλα 200 χρόνια από σήμερα. Είτε αυτή θα είναι χαρούμενη, είτε θλιβερή.

Το βιβλίο Ελλάδα: Βιογραφία ενός Σύγχρονου Έθνους μπορείτε να το βρείτε στις Εκδόσεις Πατάκη ή σε όλα τα βιβλιοπωλεία.