Πως να επενδύσεις τα χρήματά σου (χωρίς μπαρούφες)

Πρόσφατα πήρα ένα mail από έναν νέο (σε ηλικία) αναγνώστη της Checklist. Αφορμή ήταν το άρθρο με τίτλο "Πως να γίνεις (μισο)εκατομμυριούχος". Ο 18-χρονος αυτός φίλος σκεφτόταν πως ήθελε «να ξεκινήσει κάτι δικό του» μετά τις σπουδές του και μου ζητούσε την άποψή μου για δύο πράγματα:

1. Αν είχε νόημα να εργαστεί από τώρα ώστε να αποταμιεύσει χρήματα για εκείνη τη μακρινή στιγμή.
2. Και το που θα μπορούσε να επενδύσει αυτά τα χρήματα μέχρι τότε.

Δεν μπορείτε να πείτε: Πολύ καλό timing, αφού με τη νέα χρονιά, πολλοί από εμάς θέτουμε παρόμοιους στόχους "αποταμίευσης".

Ε, μέχρι το τέλος του άρθρου, θα προσπαθήσω να δώσω μια ικανοποιητική απάντηση στα προηγούμενα δύο ερωτήματα.

(Φυσικά, δεν είμαι ούτε οικονομολόγος, ούτε σύμβουλος επενδύσεων και όλα αυτά είναι η άποψή μου. Εάν πιστεύετε πως γνωρίζετε καλύτερα ή θέλετε να με διορθώσετε σε κάτι, περιμένω πάντα τα σχόλιά σας στο Discussion Group μας στο Facebook)

Μικρό σχόλιο για τους νεαρούς αναγνώστες

Ας ξεκινήσω με ένα μικρό disclaimer, για τον 18-χρονο φίλο.

Το πρώτο πράγμα που του έγραψα είναι πως η μεγαλύτερη επένδυση που θα μπορούσε να κάνει (μεσοπρόθεσμα) είναι στον ίδιο του τον εαυτό.

Δεν το λέω μεταφορικά. Ακριβώς για τα λεφτά μιλάω. Βλέπετε, εάν η μια εναλλακτική είναι να υπέρ-πιέζεσαι για να αποταμιεύσεις 5-7 χιλιάρικα μέσα στην τετραετία της φοιτητικής σου ζωής, τότε ίσως να είναι πιο αποδοτικό να αφοσιωθείς εκείνα τα χρόνια στο να αποκτήσεις πολύτιμα skills που πληρώνονται αδρά ή να σπουδάσεις κάτι που οδηγεί σε μια υψηλόμισθη δουλειά (γιατί, σόρρυ, αλλά αν σπουδάσεις φιλόλογος Ελληνικής γλώσσας, τότε οι πιθανότητες θα είναι εναντίων σου).

Και φυσικά, να τολμήσεις να αξιοποιήσεις ως leverage τη (νεανική σου) δυνατότητα να «μεταναστεύσεις» σε κάποια ισχυρή οικονομία, αφού, για παράδειγμα, με μια νορμάλ δουλειά στην Ελβετία (αν είσαι σπουδαγμένος σε κάτι με ζήτηση), τα ίδια 5 χιλάρικα για τα οποία θα πάλευες μια τετραετία ως φοιτητής, θα τα αποταμιεύσεις μέσα σε 2 μήνες.

Οπότε, ας κρατήσουμε το ότι, συνήθως, τα πιο πολλά λεφτά που θα βγάλεις, θα βγουν από τη δουλειά σου, και όχι από «μαγικές» επενδύσεις.

Ο παλιός καλός καιρός...

Πάμε τώρα στην ουσία του άρθρου.

Όσον αφορά την προσωπική οικονομία, τα πράγματα δεν είναι όπως τον "παλιό, καλό καιρό".

Όταν οι γονείς μας ήταν νέοι, μπορούσαν να αποταμιεύσουν τα λεφτά τους στην τράπεζα και να ξέρουν ότι στο τέλος της χρονιάς θα έπαιρναν ένα καλό ποσοστό σε τόκους. Ή να «αγοράσουν» ένα οικόπεδο ή ένα σπίτι και να το χειριστούν σαν επένδυση. Η να βάλουν τα λεφτά τους στο Ελληνικό χρηματιστήριο του 1997, και να γίνουν millionaires από τα συνεχόμενα limit-up.

Ναι, εντάξει - επίτηδες το είπα το τελευταίο. Βλέπετε, το κράχ του 1999 έκανε τον μέσο σημερινό Έλληνα να ανατριχιάζει στο άκουσμα της λέξης «μετοχές».

Όμως, σήμερα, ακόμη και απλούστερα, άκακα πράγματα, όπως τα επιτόκια των καταθέσεων, φαντάζουν πια σαν όνειρο. Οι τράπεζες όχι μόνο δεν μας δίνουν πια τόκο, αλλά ουσιαστικά μας χρεώνουν για να κρατάνε τα λεφτά μας.

Και η επένδυση σε ακίνητα είναι ένα δύσκολο σπορ: Υψηλό κόστος-εισόδου λόγω στρατοσφαιρικών τιμών (σε σχέση με το μέσο εισόδημα) και μεγάλα (πιθανά) ζόρια αν σου κάτσει "κακός" ενοικιαστής. Αφήστε που και τέλειος να είναι ο νοικάρης, το "ακίνητο" συνεχίζει να είναι μια ευθύνη, που και έξοδα χρειάζεται και προσωπικό χρόνο.

Όπως βλέπετε, σχεδόν τίποτε από ότι ίσχυε για τους "παλιούς", δεν ισχύει σήμερα για έναν νέο Έλληνα ή δεν είναι αρκετά απλό. Άρα, τι κάνουμε; Αφήνουμε απλά τα λεφτά μας ως μετρητά στην τράπεζα και κάνουμε τον σταυρό μας;\

Ένα χειροκρότημα για τον "πληθωρισμό"...

Η απάντηση είναι "ούτε αυτό". Σήμερα, τα χρήματα σου δεν είναι ασφαλή ούτε στην τράπεζα, αφού με τον πληθωρισμό σε υψηλό 30-ετίας, κάθε χρόνο θα χάνουν τόση αξία όση και ο πληθωρισμός.

Για παράδειγμα, εάν πέρσι είχες βάλει 10.000€ στην τράπεζα και τα είχες αφήσει εκεί, η «αγοραστική τους αξία» σήμερα θα είναι κάπου στα 9.300€. "Μείον" 700€, δηλαδή. Φαντάσου τι θα γίνει αν τα αφήσεις μέσα για δέκα χρόνια (με υψηλό πληθωρισμό).

(Θυμηθείτε, πως έχω ολόκληρο άρθρο/podcast με τίτλο "Τι σκ@$ά σημαίνει πληθωρισμός"

Το μόνο που μας έμεινε από τα παλιά είναι το "απαγορευμένο" Ελληνικό χρηματιστήριο. Που και να αποφασίσεις να επενδύσεις σε αυτό (γιατί πιστεύεις ότι θα ανέβει) επιλέγεις να «focus-άρεις» σε ένα πολύ μικρό slice της παγκόσμιας οικονομίας, με ότι ρίσκο συνεπάγεται. Με άλλα λόγια, βάζεις "όλα σου τα αυγά σε ένα καλάθι" - και ελπίζεις να μην πέσει.

Άρα, για να κάνουμε μια περίληψη, στη σημερινή εποχή:

• Το να αφήνεις τα λεφτά σου να κάθονται στην τράπεζα "ροκανίζει" την αξία τους.
• Το να αγοράσεις ακίνητα για να τα νοικιάσεις είναι πολύ ακριβό (σήμερα), έχει κόπο και έξοδα για τη διαχείριση, και ίσως δεν αξίζει τον κόπο.
• Το Ελληνικό χρηματιστήριο συνεχίζει να είναι σε «περίεργη» φάση και ακόμη δεν φαίνεται σαν κάτι ασφαλές.

Τελικά, υπάρχει καμία λύση; Υπάρχει τρόπος για να επενδύσει κανείς τα λεφτά του, ώστε να μην τα τρώει ο πληθωρισμός, να μην έχει μεγάλο ρίσκο και να είναι πιθανό να "βγάλει" μακροπρόθεσμα κάτι από αυτό;

Ένα ρεαλιστικό και μετριοπαθές πλάνο επένδυσης με βάθος 20ετίας

Ναι, υπάρχει τρόπος.

Αλλά, πρώτα, ας αναφερθώ στον "ελέφαντα στο δωμάτιο": Μαγικοί και εύκολοι τρόποι για να πολλαπλασιάσεις τα λεφτά σου, δεν υπάρχουν. Ότι "μαγικό" ακούτε από ψευτο-influencers, είναι όλα scam, φτιαγμένα για να σας φάνε τα λεφτά.

Αντιθέτως, εάν θέλουμε να "επενδύσουμε τα λεφτά μας, χωρίς μπούρδες", θα πρέπει να είμαστε ρεαλιστές και να ξέρουμε τι να περιμένουμε.

Αυτό που ψάχνουμε είναι μια ετήσια απόδοση που (πιθανότατα) θα υπερκαλύπτει τη χασούρα του πληθωρισμού και θα μας δίνει ένα λογικό κέρδος, χωρίς να έχουμε ούτε μεγάλο ρίσκο αλλά και χωρίς να χρειάζεται να "εργαστούμε" extra για αυτό. (Αλλιώς, γίνεται "δουλειά" και όχι "παθητική επένδυση")

Η απλούστατη φιλοσοφία που αντιστοιχεί σε ακριβώς αυτούς τους στόχους είναι το "Passive Investing". Οι τρεις πυλώνες του είναι:

• Αρχικά, "αποταμίευσε" σε έναν τραπεζικό λογαριασμό το ποσό που θα χρειαζόσουν για να επιβιώσεις για 6-12 μήνες, αν έμενες χωρίς δουλειά.
• Όλα τα υπόλοιπα χρήματά σου, επένδυσέ τα σε ένα ETF που αντιστοιχεί σε κάποιον παγκόσμιο δείκτη μετοχών (World Index).
• Συνέχισε να κάνεις το ίδιο, με βάθος 20-ετίας.

Το πρώτο, με τα μετρητά, αφορά το backup plan σου: Εάν σε απολύσουν ή αν σου συμβεί κάτι απρόοπτο, θα χρειαστείς χρήματα. Γι' αυτό, ακόμη κι αν σου τα τρώει ο πληθωρισμός, ένα ποσό πρέπει πάντα να το έχεις διαθέσιμο σε ρευστό.

Το δεύτερο κομμάτι, τώρα, θα είναι και η μοναδική επένδυση μας. Οπότε, ας εξηγήσουμε (στα γρήγορα) το πως λειτουργούν οι μετοχές, το χρηματιστήριο και τα ETFs.

Τι είναι οι μετοχές, τα ETFs και τα χρηματιστήρια

Πολλές μεγάλες εταιρίες, "πουλάνε" κομμάτια τους, με σκοπό να πάρουν χρηματοδότηση. Αυτά τα κομμάτια τους τα λέμε "μετοχές". Μπορείς να αγοράσεις όσες θες από όσες υπάρχουν διαθέσιμες για πώληση, και οι άνθρωποι το κάνουν με σκοπό να συμμετέχουν και αυτοί στα κέρδη της εταιρίας.

Πως συμμετέχουν στα κέρδη; Από τη μια, μέσω των μερισμάτων, που ουσιαστικά είναι "πληρωμές" που δίνει κάθε τόσο η εταιρία στους μετόχους της (βάσει των κερδών της).

Και από την άλλη, ποντάροντας εμμέσως στο ότι η εταιρία θα πάει καλά, πράγμα που θα αυξήσει την αξία των μετοχών της (που κατέχουν), τις οποίες θα μπορούν μετά να τις πουλήσουν σε μεγαλύτερη τιμή βγάζοντας κέρδος.

Που μπορεί, όμως, κανείς να αγοράσει και να πουλήσει αυτές τις μετοχές; Αυτό γίνεται στο χρηματιστήριο.

Φυσικά, σήμερα, δεν πάει κανείς σε ένα συγκεκριμένο κτίριο που λέγεται "χρηματιστήριο" για να αγοράσει μετοχές. Όλα γίνονται μέσω internet και trading πλατφόρμων.

Όμως, γιατί (στην Ελλάδα) έχουμε δαιμονοποιήσει τη λέξη "χρηματιστήριο";

Επειδή, συνήθως, οι περισσότεροι ιδιώτες που ασχολούνταν με μετοχές, το αντιμετώπιζαν σαν τζόγο.

Μια μετοχή μπορεί να πάει πάνω ή κάτω, ακριβώς όπως η ρουλέτα, και όταν βασίζεσαι απλώς σε φήμες ή ένστικτα για να τις αγοράσεις, τότε ουσιαστικά τζογάρεις.

Και ποια είναι τα (πραγματικά) αρνητικά του να αγοράζεις μεμονωμένες μετοχές;

Από την άλλη, ακόμη και αν επένδυες όλα σου τα λεφτά στη μετοχή μιας εταιρείας-μεγαθήριο, όπως δηλαδή η Apple, πρακτικά και πάλι είναι "τζόγος", αφού ποντάρεις στο ότι ντε-και-καλά, η μετοχή της Apple θα συνεχίσει να ανεβαίνει. Έχει λιγότερο ρίσκο από το να ποντάρεις σε κάποια Λαρισαϊκή εταιρία με υφάσματα, αλλά και πάλι ρίσκο είναι.

Αλλά αν σε μερικά χρόνια το valuation της Apple πέσει στα μισά, θα έχεις χάσει και τα μισά λεφτά σου - με το μεγάλο λάθος σου να ήταν ότι τα πόνταρες όλα σε μια και μόνο μετοχή.

Οπότε, θα πει κανείς, γιατί να μην ποντάρεις σε πέντε διαφορετικές εταιρείες; Αυτό είναι πράγματι καλύτερο. Οι πιθανότητες να "πέσουν έξω" και οι πέντε, είναι πολύ μικρότερη.

Η μήπως όχι; Πείτε για παράδειγμα ότι, τo φθινόπωρο του 2021, κάποιος επένδυε στις: Google (Alphabet), Meta (Facebook), Tesla, Apple, Microsoft.

Να τι θα είχε συμβεί...

Βλέπετε, ακόμη και αν οι μετοχές είναι πέντε, στην πραγματικότητα είναι όλες κομμάτι του ίδιου τομέα. Και αν ο τομέας δεν πάει καλά την επόμενη χρονιά (πράγμα που συνέβη το 2022) η μπάλα τις παίρνει όλες και πάλι χάνεις τα λεφτά σου (όχι πως τα χάνεις εντελώς, φυσικά, αλλά η "αξία" των μετοχών σου πέφτει κατά πολύ [40% στο παράδειγμά μας]).

Οπότε, τι καλύτερο μπορούμε να κάνουμε; Ίσως να πάρουμε πέντε μετοχές από πέντε διαφορετικούς τομείς μιας χώρας, για παράδειγμα της Αμερικής, που έχει την πιο ισχυρή οικονομία.

Και πάλι, είναι καλό βήμα. Όμως, τι γίνεται εάν από σήμερα μπούμε στην εποχή "παρακμής" της Αμερικής, και το χρηματιστήριο της χώρας αρχίσει να πέφτει για μια εικοσαετία, ενώ της Ευρώπης ανεβαίνει;

Όπως καταλαβαίνετε, ο μόνος τρόπος για να έχουμε το λιγότερο δυνατό ρίσκο, είναι να "διαφοροποιηθούμε" όσο περισσότερο γίνεται, πέρα από μεμονωμένες εταιρίες, τομείς και χώρες. Να είμαστε απόλυτα diversified. Και αντικειμενικά, ο απλούστερος τρόπος για να το κάνουμε αυτό είναι να αγοράσουμε ολόκληρη την παγκόσμια οικονομία.

Τώρα, θα μου πείτε, πως γίνεται αυτό; Γίνεται να αγοράσεις ξεχωριστά κάθε μετοχή που υπάρχει; Ρεαλιστικά, όχι.

Όμως, δεν χρειάζεται. Σε κάθε χώρα, οι 100 μεγαλύτερες μετοχές της, αντικατοπτρίζουν πάνω-κάτω ολόκληρη την οικονομία της. Το μάζεμα αυτών των μεγαλύτερων μετοχών σε έναν μέσο όρο, το λέμε "δείκτη". Δείκτες, για παράδειγμα, είναι ο S&P 500 που ίσως έχετε ακούσει, ή ο FTSE 100.

O S&P 500, ας πούμε, είναι ένας δείκτης που περιέχει τις μετοχές των 500 μεγαλύτερων (σε κεφαλαιοποίηση) Αμερικάνικων εταιρειών.

Αντίστοιχα, αν κάνουμε κάτι παρόμοιο για τις μεγαλύτερες εταιρείες στον κόσμο, ανεξαρτήτως χώρας, και φτιάξουμε ένα πακέτο με 500 μετοχές συνολικά, στατιστικά θα έχουμε το ίδιο αποτέλεσμα με το να αγοράζαμε τον μέσο όρο κάθε χώρας μαζί. (Παράδειγμα δείκτη, ο MSCI World)

Επειδή, όμως, ακόμη κι έτσι, η διαχείριση 500 μετοχών θα ήταν μια δύσκολη full-time δουλειά, υπάρχουν τα ETF, που κάνουν αυτή τη δουλειά για εμάς.

Τι είναι, όμως, τα ETF;

Η λέξη σημαίνει Exchange-Traded Fund, και ουσιαστικά αναφέρεται σε μετοχές, που μπορείς να αγοράσεις/πουλήσεις κανονικά στο χρηματιστήριο, αλλά που από πίσω τους, αντιστοιχούν σε πολλές περισσότερες μετοχές.

Για να το εξηγήσω καλύτερα: Μια μεγάλη επενδυτική εταιρεία, όπως πχ. η Blackrock, φτιάχνουν μια εταιρία (ένα Exchange-Traded Fund) η οποία αγοράζει αυτές τις 500 μετοχές του δείκτη που είπαμε.

Μετά, η ίδια αυτή η εταιρεία (το ETF) "πουλάει" τον εαυτό της σε μερίδια, δηλαδή σε μετοχές. Έτσι, ένας απλός ιδιώτης μπορεί απλώς να αγοράσει μια μετοχή του ETF στο χρηματιστήριο, όπως με κάθε μετοχή, και στην ουσία θα έχει αγοράσει ολόκληρο τον "δείκτη" μετοχών στον οποίο ανταποκρίνεται το ETF.

Και επειδή τα ETF μπορεί να σας θυμίζουν τα "Αμοιβαία Κεφάλαια" που προσφέρουν αρκετές τράπεζες - ναι, είναι σχεδόν το ίδιο πράγμα, με μεγαλύτερη τους διαφορά πως τα περισσότερα ETF έχουν πολύ μικρότερα "κόστη διαχείρισης", και άρα καλύτερες αποδόσεις για εμάς.

Πως αγοράζω ETF (και ποιο;)

Ο κόσμος των ETF είναι τεράστιος, με ETF για αμέτρητους τομείς και θεματικά μαζέματα μετοχών. Επίσης υπάρχουν πολλά ενδιαφέροντα πράγματα για να διαβάσετε, όπως για παράδειγμα τα εξαιρετικά άρθρα του (Ελληνικού blog επενδύσεων) Our Wallet.

Όμως, επειδή εδώ μιλάμε για ένα πλάνο επένδυσης χωρίς μπαρούφες, η μόνη μου ρεαλιστική πρόταση είναι ένα ETF που ανταποκρίνεται σε ένα παγκόσμιο δείκτη μετοχών των ανεπτυγμένων οικονομιών. Ένα καλό παράδειγμα είναι το ACWI. Αγοράζοντάς το, είναι σαν να αγοράζεις με μιας, όλη την παγκόσμια οικονομία.

Φυσικά, για να αγοράσεις και να πουλήσεις μετοχές, πρέπει να έχεις λογαριασμό σε κάποιον broker. Τυπικά, οι περισσότερες Ελληνικές τράπεζες παρέχουν αυτή την υπηρεσία (μετά από μια απλή αίτηση) αλλά έχουν πολύ υψηλά fees σε σχέση με άλλες λύσεις.

Η δική μου πρόταση, είναι ένας online broker όπως οι Interactive Brokers που είναι η παλαιότερη discount broking εταιρία.

Φυσικά, υπάρχουν πολλές άλλες, όπως πχ. η Degiro, αλλά μπορείτε να ψάξετε online τα θετικά και τα αρνητικά τους.

Τι κέρδος να περιμένω από τα ETF;

Η επενδυτική φιλοσοφία που εγώ προτείνω, έχει σκοπό να είναι όσο πιο απλή γίνεται και έχει βάθος δεκαετίας ή εικοσαετίας.

Μια επένδυση σε έναν παγκόσμιο δείκτη, είναι ένα ποντάρισμα στο ότι η παγκόσμια οικονομία, μέσα στα χρόνια, θα συνεχίσει να αναπτύσσεται. Αυτό συνέβαινε πάντα, και προσωπικά ποντάρω στο ότι θα συνεχίσει, για όσο ζω.

Για τον ίδιο λόγο, όμως, που έχεις πολύ μικρότερο ρίσκο, έχεις και πολύ μικρότερη πιθανότητα για "τρελά" κέρδη. Δεν πρόκειται, δηλαδή, να διπλασιάσεις τα λεφτά σου σε έναν χρόνο, ή κάτι τέτοιο.

Μακροπρόθεσμα, μπορείς ίσως να περιμένεις ένα (κατά μέσο όρο) 6-7% κέρδος ανά χρόνο, που αν το υπολογίσεις μαζί με το compounding σε βάθος 20-ετίας, μπορεί να επηρεάσει πολύ το κεφάλαιό σου.

Για να δώσω, όμως, ένα παράδειγμα.

Πες ότι βάζεις στην άκρη 500 ευρώ τον μήνα, για είκοσι χρόνια. Στο τέλος θα έχεις μαζέψει 120.000€. Not bad. Ας δούμε, όμως, τι θα γινόταν αν επένδυες τα ίδια λεφτά σε ένα ETF σαν και αυτό που προτείνω.

Ο δείκτης MSCI World, μεταξύ του 1978 και του 2022, είχε μια μέση ετήσια επιστροφή, της τάξης του 10.68%. Υπ' όψιν, η απόδοση του παρελθόντος δεν εγγυάται κάτι για το μέλλον, αλλά το παίρνουμε ενδεικτικά. (https://curvo.eu/backtest/market-index/msci-world)

Με έναν απλό compounding calculator, βλέπουμε ότι μετά από 20 χρόνια (πιθανότατα) θα έχουμε καταλήξει με (πάνω-κάτω) 370.000€. Αυτό, εφόσον επανεπενδύουμε τα κέρδη από το ETF, και συνεχίζουμε να βάζουμε 500 ευρώ κάθε μήνα,

Με άλλα λόγια, θα έχουμε σχεδόν τριπλασιάσει το αρχικό μας κεφάλαιο.

Η γαλάζια γραμμή δείχνει τα λεφτά που έχουμε επενδύσει oi ίδιοι, και η κόκκινη το ποσό που θα έφτανε με ένα compounding του 10% ανά χρόνο, μέσα στην εικοσαετία.

Τι να κάνω, όμως, αν θέλω να βγάλω γρήγορα πολλά λεφτά από τις επενδύσεις μου;

Όπως είπα και στην αρχή, σε αυτό το άρθρο θα μιλούσαμε για ρεαλιστικές επενδύσεις. Αν θες γρήγορο χρήμα, μπορείς κάλλιστα να παίξεις όλα σου τα λεφτά στη ρουλέτα, στο άσπρο-μαύρο, και να τα διπλασιάσεις σε ένα λεπτό. Ή και να τα χάσεις όλα.

Ο τζόγος, όμως, προσωπικά δεν με αφορά.

Το χρήμα μπορεί να σου "παράξει" χρήμα, μονάχα αν το βάλεις μέσα στην παραγωγική διαδικασία της αγοράς.

Ο πιο απλός και άκοπος τρόπος για να το κάνεις, είναι αυτός που περιέγραψα ήδη: Το να πάρεις το μερίδιο άλλων εταιριών (με μετοχές).

Ο άλλος, ο μοναδικός πιο πιθανός τρόπος για να βγάλεις "πολλά" λεφτά, είναι να επενδύσεις τα λεφτά σου σε μια δική σου επιχείρηση. Με άλλα λόγια, για να γίνεις επιχειρηματίας και να το δουλέψεις. Εδώ, όμως, μπαίνουμε σε εντελώς διαφορετικά λημέρια. Και επίσης, όσο πιθανό είναι να γίνεις ο επόμενος Jeff Bezos, άλλο τόσο (και συντριπτικά πιο) πιθανό είναι να "χάσεις" τα λεφτά σου, στις πρώτες σου επιχειρηματικές κινήσεις.

Οπότε και πάλι, καταλήγουμε στο μόνιμο ερώτημα σχετικά με την αναλογία ρίσκου προς ανταμοιβή: Το πόσα, δηλαδή, είσαι έτοιμος να ρισκάρεις.

Άρα, ποια είναι η τελική απάντηση;

Τελική απάντηση δεν υπάρχει, όπως και στα περισσότερα πράγματα σχετικά με την οικονομία. Εάν, όμως, ήθελα να κάνω μια περίληψη, ως απάντηση στο αρχικό ερώτημα του φίλου που μου έστειλε το email, θα του έλεγα...

Αγαπητέ φίλε,

Εάν θες να επενδύσεις τα χρήματα που σου περισσεύουν, με τον μεγαλύτερο ρεαλισμό και το μικρότερο δυνατό ρίσκο, για μακροπρόθεσμο κέρδος:

• Κράτα πάντα ένα αξιοπρεπές ποσό σε μετρητά (στην τράπεζα) για τη δύσκολη στιγμή.
• Επένδυσε τα χρήματα που σου περισσεύουν σε ένα παγκόσμιο ETF μέσα από έναν αξιόπιστο broker με χαμηλά fees.
• Αγόραζε κάθε μήνα τόσες μετοχές του ETF όσα και τα λεφτά που σου περισσεύουν.
• Μην τα ακουμπάς για minimum 10 χρόνια.
• Ο μόνος σίγουρος τρόπος για να βγάλεις λεφτά είναι να βρεις (ή να φτιάξεις) μια δουλειά που βγάζει περισσότερα.
• Μην ξεχνάς πως το πράγμα με την μεγαλύτερη αξία στη ζωή μας είναι ο χρόνος μας. Μην αφήσεις ποτέ την αποταμίευση να γίνει εμπόδιο στο σήμερα και σε μια ευτυχισμένη ζωή.

Και μην ξεχνάτε, πως το όλο θέμα με το personal finance, το πως να βγάλεις (και να μαζέψεις) περισσότερα λεφτά και το πως να τα επενδύσεις, είναι ένας ολόκληρος κόσμος, γεμάτος από διαφορετικές ιδέες και απόψεις.

Σε αυτό το άρθρο, απλώς προσπάθησα να σας δώσω μια μικρή γεύση από την αγαπημένη μου επενδυτική προσέγγιση. Για περισσότερα, προτείνω να διαβάσετε πολλά περισσότερα στα παρακάτω links και σε όσες άλλες πηγές βρείτε από μόνοι σας, ακολουθώντας τις διαδρομές των links:

• Το original forum των Bogleheads - δηλαδή των ακολούθων της φιλοσοφίας του John Bogle (ιδρυτή της Vanguard) για το Passive Investing:
  • Και μια εισαγωγή στις βασικές αρχές τους.
• Το subreddit των Bogleheads.
• Το EU Personal Finance subreddit, για θέματα προσωπικής οικονομίας για Ευρωπαίους.
• Το Our Wallet: Ένα από τα καλύτερα Ελληνικά blog για θέματα επενδύσεων, οικονομίας και ETFs, επεξηγημένα με απλά λόγια.
• Το Just ETF: Ένα site-εργαλείο για να βρεις πληροφορίες για τα περισσότερα ETF στα χρηματιστήρια του κόσμου.
• Το άρθρο της Checklist για το Lean Fire: Το πως δηλαδή κάποιοι άνθρωποι (με τεράστιους μισθούς) βγαίνουν στη σύνταξη από τα 30 τους, ακολουθώντας πάνω-κάτω αυτές τις συμβουλές.