Πως να μην είσαι στεναχωρημένος

Σέβομαι βαθιά τη θλίψη.

Αν η ευτυχία βρίσκεται σε μικρά, σποραδικά κομμάτια μέσα στη ζωή μας, η θλίψη είναι αυτή που γεμίζει όλον τον υπόλοιπο χώρο.

Ακόμη και οι μεγάλες θρησκείες, τα σποραδικά κομμάτια ελπίδας δηλαδή, χτίστηκαν πάνω σε αυτή: Ο Χριστιανισμός ως μια ελπίδα για μια επόμενη ζωή χωρίς θλίψη και ο Βουδισμός ως μια αποδοχή ότι η ζωή είναι θλίψη ότι και να κάνουμε.

Ταυτόχρονα, σέβομαι βαθιά τους ανθρώπους που κοιτάνε τη θλίψη στα μάτια και χαμογελάνε. Αυτούς, δηλαδή, που ούτε περιμένουν μια άλλη ζωή για να ξεφύγουν από αυτή, ούτε και αποσύρονται γιατί δεν μπορούν να την αντιμετωπίσουν.

Αυτούς, δηλαδή, που σέβονται τον εχθρό τους, καταλαβαίνουν πόσο μεγαλύτερος είναι από αυτούς και επιμένουν να τον κοιτούν στα μάτια.

Στο πρώτο newsletter, πριν από δυό χρόνια, είχα γράψει για τα ονόματα-περιτυλίγματα που δίνουμε στα πράγματα. Όταν λες κάτι με επιστημονική ορολογία, καταφέρνεις να απομακρύνεσαι από αυτό. Ειδικά αν το φοβάσαι, η ορολογία σε βοηθάει, γιατί νομίζεις ότι δεν μπορεί να σε αγγίξει πια. Από την άλλη, όμως, ούτε κι εσύ μπορείς.

Έτσι και για τη θλίψη βρήκαμε πολλά ονόματα. Την είπαμε “κατάθλιψη”, στρες, χημική ανισορροπία, κρίση μέσης ηλικίας και άλλα. Που, ως ένα βαθμό, καλά κάναμε, γιατί χρειαζόμαστε λέξεις για να επικοινωνούμε και δεν είναι όλα τα πράγματα ίδια. Αφού, όμως, δεν είναι όλα ίδια, από ποιό σημείο και μετά μπορεί κάτι να μοιράζεται την ίδια λέξη με κάτι άλλο σχεδόν ίδιο;

Δηλαδή, αν εγώ έχω θλίψη και έχεις και εσύ, πόσο ίδιες είναι για να τις πούμε απλά “θλίψη”. Και από που και μετά γίνονται “η θλίψη του Αλέξη” και “η θλίψη του Παρασκευά”;

Για μένα, τα σημεία όπου η στεναχώρια μοιάζει κοινή για όλους μας, είναι στα συμπτώματά της. Η έκφραση που παίρνουμε όταν είμαστε θλιμμένοι, εκείνο το περίεργο αίσθημα κενότητας, η πεσμένη ενέργεια, το να θέλουμε να κλάψουμε.

Όλα αυτά είναι παρόμοια συμπτώματα από κάτι. Και όταν μαζεύονται όλα μαζί τους δίνουμε απλά ένα κοινό όνομα. Το κάθε σύμπτωμα, όμως, προϋποθέτει ένα αίτιο. Εκείνο το αίτιο είναι το σημείο τριβής, το πρόβλημα. Και τα συμπτώματα είναι απλά το αποτέλεσμα του προβλήματος.

Αν ένα αμάξι σταματήσει να κινείται, αυτό είναι “σύμπτωμα”. Η (αποδοτική) λύση, όμως, δεν είναι να κατέβεις και να το σπρώξεις, αλλά να βρεις τον λόγο για τον οποίο σταμάτησε, πχ. επειδή τελείωσε η βενζίνη - και να την ξαναγεμίσεις.

Τότε, γιατί επιμένουμε να προσπαθούμε να αντιμετωπίσουμε τα συμπτώματα αντί για την πηγή του προβλήματος; Γιατί επιμένουμε να σπρώχνουμε με το ζόρι τους σταματημένους μας εαυτούς και δεν κοιτάζουμε απλά μέσα στο ντεπόζιτο;

Μια απάντηση που μπορώ να δώσω είναι πως δεν μάθαμε να το κάνουμε. Και σε δεύτερο επίπεδο, επειδή φοβόμαστε μπροστά στο άγνωστο. Φοβόμαστε την πιθανή αποτυχία και αυτό δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο.

Αν ανοίξεις το ντεπόζιτο και δεις ότι είναι άδειο, αποκτάς αμέσως καινούριες ευθύνες: Να βρεις βενζινάδικο, να βρεις λεφτά για να πληρώσεις τη βενζίνη και να την κουβαλήσεις μέχρι το αμάξι.

Μπορείς, όμως, να μην το κάνεις όλο αυτό, να κάτσεις στην άκρη του δρόμου, δίπλα στη σταματημένη ρόδα και να κλάψεις, μήπως και έρθει κάποιος ξένος να σε βοηθήσει.

Αυτοί είναι απλά δύο αντίθετοι τρόποι να αντιμετωπίζει κανείς τη ζωή: Ο συνηθισμένος είναι ο αμυντικός, μια συνεχής συντήρηση ενέργειας που απλά εύχεται για μια τυχαία εύνοια. Και ο σπάνιος είναι αυτός που λύνει τα προβλήματα, ο ενεργητικός, όπου απλά επιλέγεις να ελέγξεις με τις πράξεις σου όσες μεταβλητές μπορείς, παίρνοντας φυσικά πάντα το ρίσκο της αντίδρασης.

Άρα, από τη μια πλευρά, έχουμε μια αμυντική ζωή και έναν κύκλο στεναχώριας. Και από την άλλη, μια ζωή ενεργητική, όπου αποδεχόμαστε τη στεναχώρια σαν ένα (πολύ ενοχλητικό) σύμπτωμα μιας κατάστασης που μας περιμένει να τη λύσουμε.

Με άλλα λόγια, εμείς επιλέγουμε αν η στεναχώρια είναι ένας ανίκητος εχθρός, ή αν είναι ο καλύτερός μας φίλος: Ένα πολύτιμο σύμπτωμα-συναγερμός, που μας χτυπάει την καμπάνα όταν κάτι δεν πάει καλά.

Και αυτός είναι ο δρόμος για να μην είσαι στεναχωρημένος:

Πρώτα, βλέπεις την επιφανειακή στεναχώρια, δηλαδή τα συμπτώματα. Μετά, σταματάς ότι κάνεις και ασχολείσαι με αυτή, μέχρι να βρεις το αίτιο που κρύβεται από πίσω. Αυτή είναι μια δύσκολη διαδικασία, που έρχεται σε κόντρα με πολλά άλλα κομμάτια της προσωπικότητάς σου.

Για παράδειγμα, μπορεί να νιώθεις ότι σπουδάζεις κάτι που δεν θέλεις, αλλά από την άλλη το αίσθημα ευθύνης απέναντι στον “γιατρό πατέρα σου που ήθελε πάντα να σε κάνει γιατρό” να σου δημιουργεί μια τεράστια εσωτερική πίεση.

Αυτή η διαδικασία, μπορεί να έχει τεράστιο βάθος και πίσω από κάθε αίτιο να βρίσκεις ένα άλλο. Αργά η γρήγορα, και με αρκετή ειλικρίνεια θα φτάσεις σε κάποια ατόφια αλήθεια που σε τσούζει.

Για κάποιους αυτή η αλήθεια θα είναι «έχω σπαταλήσει τα τελευταία δέκα χρόνια της ζωής μου σε κάτι που μισώ». Για άλλους θα είναι «αγαπάω ακόμη την πρώτη μου σχέση ακόμη κι αν είμαι τώρα παντρεμένος με άλλη». Ή «είμαι τεμπέλης και δεν το παραδέχομαι». Ή «νιώθω πως θέλω να παρατήσω την δουλειά στην τράπεζα για να γίνω χίπης/ισσα και να παίρνω LSD μέχρι να χαθώ». Η «μισώ τους φίλους μου». Ή «ζηλεύω την μεγάλη μου αδερφή γιατί ποτέ δεν θα γίνω όσο όμορφη είναι αυτή». Ή «κατά βάθος θέλω να γίνω πάμπλουτος και να κάνω πόλεμο στους φτωχούς, ακόμη κι αν μεγάλωσα στην ΚΝΕ και τις καταλήψεις».

Ε, όταν ο καθένας φτάσει σε κάποια τέτοια, απόλυτα προσωπική, περίεργη πρόταση που τον τσούζει βαθιά, θα έχει βρει τουλάχιστον ένα από τα αίτια της θλίψης του.

Το επόμενο βήμα είναι να το κοιτάξει στα μάτια, μέχρι ο ζωώδης, ανυπόστατος φόβος της δράσης να γίνει υγιής φόβος απέναντι στην πιθανή αποτυχία, που είναι απολύτως διαχειρίσιμος. Και μετά από αυτό, να προσπαθήσει με οργανωμένο τρόπο να κάνει ένα-ένα τα βήματα που χρειάζεται να “λύσει” το πρόβλημα/αιτία της θλίψης.

Έτσι, με μια ενεργητική στάση απέναντι στη ζωή, η στεναχώρια φεύγει - και δίνει στη θέση της, μια μικρή, πολύ μικρή περίοδο ευτυχίας και ένα sense of purpose.

Μέχρι, φυσικά, αυτό να τελειώσει και η στεναχώρια να επιστρέψει ξανά, παραγόμενη πιά από ένα άλλο αίτιο. Με εσένα, όμως, έτοιμο να την αποδεχθείς σαν έναν περίεργο αλλά χρήσιμο φίλο που σε τσακίζει με hard-love.