ΦΕΚ-γιου: Τι σημαίνουν οι (συχνότερες) πολιτικές ορολογίες

Αν πριν από μερικά χρόνια μου έλεγαν πως θα με ενδιέφερε η πολιτική, θα απαντούσα… λογικό. Εννοώ, πως γίνεται να μη σε ενδιαφέρει ένα από τα βασικότερα φαινόμενα της κοινωνίας που καθορίζει τη ζωή μας;

Για να μην παρεξηγηθώ: Μέχρι τα 25 μου περίπου, το ενδιαφέρον μου για την πολιτική, έφτανε το πολύ μέχρι το ξεφύλλισμα καμιάς εφημερίδας (της Espresso, λολ). Σήμερα, όμως, αλήθεια με πωρώνει, σχεδόν όπως κάποιοι άλλοι έχουν τη μπάλα σαν “θερμόαιμο” ενδιαφέρον.

Αλλά, μέχρι να φτάσω στο σήμερα, και να μπορώ να κάνω καμιά κουβέντα στο καφενείο (λολ ξανά), συνάντησα πολλές έννοιες που μου έμοιαζαν αλαμπουρνέζικα. Και πραγματικά, συνειδητοποίησα ότι υπάρχει μια ολόκληρη λίστα από πολιτικές ορολογίες, που ακούμε κάθε μέρα σε τηλεόραση και συζητήσεις, αλλά δεν καταλαβαίνουμε τι πραγματικά σημαίνουν.

Με αφορμή αυτό, και το ότι βρισκόμαστε ξανά στην αρχή μιας μακράς προεκλογικής περιόδου (όπως πάντα), νομίζω ότι είναι καλή ευκαιρία για να κάνουμε ένα μικρό φρεσκάρισμα σε μερικούς από τους βασικότερους πολιτικούς όρους.

Τι σημαίνουν μερικές από τις (συχνότερες) πολιτικές ορολογίες

Ας ξεκινήσουμε πρώτα από τα πολύ βασικά...

Αριστερά/Δεξιά/Κέντρο

Οι όροι “αριστερά” και “δεξιά”, προέρχονται από τη Γαλλική Επανάσταση, όπου στο Γαλλικό κοινοβούλιο, οι βουλευτές είχαν πάρει τις αντίστοιχες θέσεις στον χώρο: Στα αριστερά κάθονταν οι πιο “προοδευτικοί” και στα δεξιά οι συντηρητικοί.

Υπάρχει, βέβαια, και η έννοια “κέντρο”, για όσους ανήκουν κάπου στη μέση. Αλλά, αλήθεια, κάθε είδους κατηγοριοποίηση σε οριζόντια διάσταση, θα είναι πάντα υπερ-απλούστευση της πραγματικότητας.

Κομμουνιστής

Πέραν από τα memes και τα στερεοτυπικά με τις ντουντούκες του ΚΚΕ, ο κομμουνισμός είναι μια πολιτική θεωρία που έχει στόχο να μοιράσει τα μέσα της παραγωγής σε ολόκληρο τον λαό. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τον καπιταλισμό, όπου τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε λίγους και οι εργάτες απλώς πληρώνονται για τον χρόνο τους.

Φιλελεύθερος

Ο φιλελευθερισμός, σε πολλά κομμάτια, είναι το αντίθετο του κομμουνισμού: Εκεί που ο κομμουνισμός αφαιρεί το δικαίωμα της ιδιοκτησίας (αφού, ετυμολογικά, όλα ανήκουν σε όλους), στον φιλελευθερισμό τα υψηλότερα ιδανικά είναι το δικαίωμα της ιδιοκτησίας, η ελευθερία της αγοράς και η ισότητα όλων απέναντι στον νόμο.

Ναζί/Φασίστας

Επειδή την ιστορία με τους Ναζί, οι περισσότεροι την ψιλο-γνωρίζουμε, θα μείνω μονάχα σε ένα ενδιαφέρον ετυμολογικό θέμα:

Γενικά, έχουμε συνηθίσει να συνδυάζουμε την αριστερά με τον σοσιαλισμό και τη δεξιά με τον φασισμό. Η λέξη “Ναζί”, όμως, είναι απλώς μια συντομογραφία του Γερμανικού “Nazionalsozialismus” που στα Ελληνικά μεταφράζεται ως “Εθνικοσοσιαλισμός”. Ναι, περιέχει τη λέξη "σοσιαλισμός".

Στην πράξη, φυσικά, οι σοσιαλιστικές τάσεις του Ναζισμού δεν έγιναν ποτέ πραγματικότητα, αφού όταν ήρθε στην εξουσία η Γερμανία εξελίχθηκε απλώς σε μια μηχανή πολέμου.

Ο φασισμός, από την άλλη, είναι μια ακραία συντηρητική πολιτική θεωρία, γεννημένη στην Ιταλία του Μουσολίνι, όπου το κράτος μπαίνει πάνω από όλα. Ο ακραίος ρατσισμός του ναζισμού δεν ήταν εξ’ αρχής κομμάτι της - αν και λόγω της συνεργασίας τους με τους ναζί, αργότερα, τους πήρε και αυτούς η μπάλα.

Μεταπολίτευση

Να μια λέξη που ακούμε συνέχεια, αλλά λίγοι ξέρουν τι ακριβώς σημαίνει.

Η Ελλάδα, τα τελευταία εκατό χρόνια, είχε πολύ αναστατωμένη πολιτική ιστορία (όπως έγραψα και σε πρόσφατο άρθρο ).

Αυτή η τεράστια περίοδος αναστάτωσης, όμως, θεωρούμε ότι τελείωσε το 1974, μετά τη Χούντα των Συνταγματαρχών. Την κυβέρνηση ανέλαβε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ψηφίστηκε το νέο Σύνταγμα της Ελλάδος και από τότε η χώρα μας, σε γενικές γραμμές, λειτουργεί με δημοκρατικούς, κοινοβουλευτικούς όρους.

Με άλλα λόγια, πριν το 1974 υπήρχε το χάος και μετά τα πράγματα μπήκαν σε μια σειρά. Φτιάχτηκε το ΠΑΣΟΚ και η Νέα Δημοκρατία, και όλα έγιναν πάνω-κάτω όπως είναι σήμερα. Ε, αυτό το λέμε “μεταπολίτευση”.

Πάμε τώρα σε λίγο πιο βουλευτικούς όρους...

Απλή αναλογική / Ενισχυμένη αναλογική

Να δύο έννοιες που ακούμε συχνά τον τελευταίο καιρό, αφού αφορούν τις επόμενες εκλογές. Και οι δύο, έχουν να κάνουν με το σύστημα των εκλογών και συγκεκριμένα με τον τρόπο με τον οποίο υπολογίζεται ο νικητής τους.

Με την “απλή αναλογική”, για να σχηματιστεί κυβέρνηση, χρειάζονται τουλάχιστον οι μισές (συν μια) έδρες από τις 300. Δηλαδή 151. Το αποτέλεσμα, δηλαδή, ακολουθεί μια απλή αναλογία, όπου κυβερνάει όποιος ψηφίζεται με απόλυτη πλειοψηφία.

Στην πράξη, όμως, το να πάρει ένα κόμμα το 50% των ψήφων είναι πολύ δύσκολο. Οπότε, αναγκαστικά, το πρώτο κόμμα θα πρέπει να συνεργαστεί και με άλλα κόμματα για να στήσει κυβέρνηση.

Με την “ενισχυμένη αναλογική”, από την άλλη, αρκεί το πρώτο κόμμα να πάρει γύρω στο 37% για να σχηματίσει κυβέρνηση, αφού, ανάλογα με τις ψήφους, παίρνει και μπόνους έδρες που του το επιτρέπουν.

Για να πιάσουμε και την επικαιρότητα: όταν κυβέρνησε ο Σύριζα, άλλαξε τον εκλογικό νόμο σε “απλή αναλογική”, ενώ τώρα η Νέα Δημοκρατία τον γύρισε ξανά σε “ενισχυμένη”, το οποίο, όμως, θα ισχύσει από τις μεθεπόμενες εκλογές.

Το κακό με την απλή αναλογική, είναι πως συχνά είναι αδύνατον να συνεργαστούν κόμματα με αντίθετες απόψεις. Αυτό το λύνει η “ενισχυμένη αναλογική”, επιτρέποντας πιο εύκολα σε ένα ατόφιο κόμμα, να κυβερνήσει με πλειοψηφία.

Ψήφος εμπιστοσύνης

Έτσι λέμε απλούστατα μια ψηφοφορία στη Βουλή, που δείχνει αν η πλειοψηφία των βουλευτών συνεχίζει να υποστηρίζει την κυβέρνηση. Αν η “ψηφοφορία εμπιστοσύνης” αποτύχει, τότε η κυβέρνηση πρέπει να παραιτηθεί.

Πρόταση μομφής

Η πρόταση μομφής, η αλλιώς “πρόταση δυσπιστίας”, είναι το ακριβώς αντίθετο: Μια ψηφοφορία, που ζητείται από κάποιο μέλος της βουλής εναντίων κάποιου πολιτικού προσώπου ή της κυβέρνησης, και εάν υπερψηφιστεί, το/την υποχρεώνει να παραιτηθεί.

Πάμε λίγο σε Τουρκο-related όρους;

Casus belli

Στην Ελλάδα έχουμε ένα ολόκληρο ξεχωριστό λεξιλόγιο με πολιτικούς όρους που έχουν να κάνουν ειδικά με τις σχέσεις μας με την Τουρκία.

Ο πρώτος όρος είναι το λατινικό “casus belli”, που σημαίνει “αιτία πολέμου”. Όταν το λέμε, αναφερόμαστε στην επίσημη, διαχρονική δήλωση της Τουρκίας, πως αν η Ελλάδα αυξήσει τα όρια των χωρικών υδάτων της στα 12 ναυτικά μίλια, αυτό θα αποτελέσει “αιτία πολέμου”.

Χωρικά ύδατα

Και για να το συνεχίσουμε, όπως μια χώρα έχει σύνορα στη στεριά, έτσι έχει και στη θάλασσα. Αυτά καθορίζονται από μια σειρά από διεθνείς κανόνες, που λέγονται “το δίκαιο της θάλασσας”.

Σύμφωνα με αυτούς, μια χώρα έχει δικαίωμα να θεωρεί “χωρικά της ύδατα”, όσα είναι σε απόσταση μέχρι 12 ναυτικών μιλίων από τη στεριά.

Επειδή, όμως, πολλά νησιά μας βρίσκονται σε πολύ κοντινή απόσταση από την Τουρκία, η Τουρκία θεωρεί ότι αν αξιοποιήσουμε το δικαίωμά μας για επέκταση των ναυτικών μιλίων, καταπατούμε τα δικά τους δικαιώματα.

Έτσι, φτάνουμε σε αυτό το πρόβλημα με το casus belli, όπου πολλά κομμάτια της θάλασσας που τυπικά ανήκουν στην Ελλάδα, η Τουρκία τα περιγράφει (μονομερώς) ως “Γκρίζες Ζώνες”.

Υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ

Πάμε ένα ακόμη με Τουρκία και μετά αλλάζουμε θέμα.

Η "υφαλοκρηπίδα", με πολύ απλά λόγια, είναι ένα σχετικά ρηχό κομμάτι γης, που μπορεί να επεκτείνεται κάτω από τη θάλασσα, μετά το τέλος της στεριάς μιας χώρας. Επειδή, λοιπόν, είναι αρκετά ρηχό, υπάρχει η αντίληψη ότι αποτελεί και αυτό χωρικό σύνορο της χώρας.

Αυτά τα κομμάτια είναι πολύ σημαντικά, γιατί περιέχουν πλούτο, είτε σε ψάρια, είτε σε πετρέλαια και φυσικό αέριο. Επίσης, η ύπαρξη υφαλοκρηπίδας, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, επηρεάζει τα όρια της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης (ή αλλιώς ΑΟΖ) που σημαίνει το σύνορο μέχρι το οποίο μονάχα μια χώρα έχει δικαίωμα να αξιοποιεί τον φυσικό πλούτο του βυθού.

Αλλά όταν έχεις γείτονες που δεν μπορούν να τα βρουν για τα “ναυτικά μίλια”, η υφαλοκρηπίδα γίνεται ακόμη πιο δύσκολο να οριστεί και να αξιοποιηθεί.

Μήπως να δούμε μερικούς όρους που ακούγονται πολύ στην επικαιρότητα;

Κόκκινα δάνεια

Πως βγάζει λεφτά μια τράπεζα; Συνήθως, με το να δανείζει τα λεφτά που εμείς της δίνουμε σε άλλους, και να βγάζει κέρδος από τον τόκο. Η αλήθεια, όμως, είναι πως ο δανεισμός εμπεριέχει πάντα ένα ρίσκο για τον δανειστή. Άρα, υπάρχει μια λεπτή ισορροπία, όπου οι τράπεζες από τη μια πρέπει να δανείζουν όσο πιο πολλά λεφτά μπορούν, ώστε να έχουν έσοδα, αλλά από την άλλη να μη δανείζουν σε κόσμο που έχει μεγάλη πιθανότητα να μην τα ξεπληρώσει, και μπουν μέσα.

Ε, κάπου πριν από την κρίση, οι τράπεζες έδιναν δάνεια αβέρτα, ώστε να κινούν το χρήμα και να παίρνουν οι υπάλληλοί τους τα μπόνους των πωλήσεων. Αλλά, επειδή τα έδιναν σε όλους χωρίς το παραμικρό κριτήριο, όταν έσκασε η κρίση, πολλοί από τους δανειζόμενους δεν μπορούσαν πια να πληρώσουν τις δόσεις τους, ή αλλιώς “να εξυπηρετήσουν το δάνειό τους”.

Αυτά τα δάνεια που δεν πληρώνονται πια, τα λέμε “μη-εξυπηρετούμενα δάνεια” ή αλλιώς “κόκκινα”.

Επειδή, λοιπόν, τα κόκκινα δάνεια είναι ένα μεγάλο βαρίδιο για τις τράπεζες, αυτές έχουν δύο επιλογές: Είτε να κάνουν το παν για να πάρουν τα λεφτά τους πίσω, που πολλές φορές είναι αδύνατον, είτε να τα μαζέψουν όλα σε πακέτα κόκκινων δανείων, και να τα πουλήσουν με έκπτωση σε άλλα, ξένα, funds, που έχουν την όρεξη να “κυνηγήσουν” τους οφειλέτες.

Έτσι, οι τράπεζες, βγάζουν τουλάχιστον κάτι από τα σπασμένα και σίγουρα απαλλάσσονται από τη μιζέρια τους, ξεκινώντας ξανά από μια καθαρότερη βάση.

Επιτελικό κράτος

Το 2019 ο Κυριάκος Μητσοτάκης έφερε στην ψήφιση ένα νομοσχέδιο, το οποίο θα οργάνωνε το Ελληνικό κράτος σε μια top-down ιεραρχία: Στην κορυφή θα ήταν ο πρωθυπουργός, που θα έδινε τη βασική κατεύθυνση στους υπουργούς τους, και δίπλα του η Εθνική Αρχή Διαφάνειας για να τσεκάρει ότι όλα γίνονταν με βάση τον νόμο. Όλα τα υπόλοιπα επίπεδα από κάτω, έπρεπε να ακολουθούν τη κεντρική, χαραγμένη πορεία, με βάση την ιεραρχία.

Ο σκοπός αυτού του νομοσχεδίου, ήταν να μπεί η διακυβέρνηση σε μια σειρά, με ένα “κέντρο αποφάσεων” στην κορυφή, παρόμοια με το πως δουλεύουν τα πράγματα σε μια εταιρία.

Για να το περιγράψουν όλο αυτό, επιλέχθηκε ο όρος “Επιτελικό Κράτος”, όπως, για παράδειγμα, λέμε “Επιτελείο Στρατού” όπου υπάρχει μια παρόμοια ιεραρχία.

Και ας κλείσουμε με μερικά που αγγίζουν τα “νομικά”...

Συμβούλιο της Επικρατείας

Δεν το ακούμε πολύ συχνά αυτό τώρα τελευταία; Θα εξηγήσω γιατί. Το ΣτΕ, είναι το ανώτατο δικαστήριο που έχει σκοπό να κρίνει (και να ακυρώνει, όποτε αυτό χρειάζεται) αποφάσεις της πολιτείας. Ο σκοπός του, με άλλα λόγια, είναι να προστατεύει το δημόσιο συμφέρον.

Αυτό, λοιπόν, είναι το νομικό όργανο, στο οποίο έκαναν συνέχεια προσφυγές οι ΨΕΚ (βλέπε ψεκασμένοι), όταν προσπαθούσαν να μας πείσουν ότι τα “self-test” ήταν αντισυνταγματικά (hint: δεν ήταν).

Θα είχαν πολλή δουλειά οι του ΣτΕ μέσα στην πανδημία, πάντως.

Νομοσχέδιο

Είναι απλούστατα η πρόταση που κάνει η κυβέρνηση για έναν νέο νόμο. Περιέχει το συνθετικό “-σχέδιο”, γιατί ακριβώς αυτό παραμένει, μέχρι να ψηφιστεί από τη βουλή και να γίνει “νόμος”.

Τροπολογία

Καθώς, λοιπόν, συζητείται ένα νομοσχέδιο στη Βουλή (ή, για να είμαι 100% σωστός, ακριβώς πριν συζητηθεί στη Βουλή), ένας υπουργός ή βουλευτής μπορεί να προτείνει αλλαγές ή προσθήκες. Αυτό το λέμε "τροπολογία", και αν ψηφιστεί, γίνεται και αυτή μέρος του συγκεκριμένου νομοσχεδίου.

ΦΕΚ

Για τελευταίο αφήνω έναν κορονο-όρο που κάνει καλό συνειρμό με μια άλλη λέξη με τρία γράμματα από Φ. Το ΦΕΚ το ακούγαμε κάθε φορά που ερχόταν ένας νέος περιορισμός ή lockdown και σημαίνει “Φύλλο Εφημερίδας Κυβερνήσεως”.

Η “Εφημερίδα της Κυβέρνησης”, για όσους δεν ξέρουν, είναι μια εφημερίδα που τυπώνει (ψηφιακά πια) το κράτος και σε αυτή γράφονται όλοι οι καινούργιοι νόμοι που ψηφίζονται. Νομίζω πως δεν μπορείς να την αγοράσεις στο περίπτερο, οπότε μην γίνετε ρεζίλι.

Ε, σε πιο “επείγουσες” φάσεις, όπως αυτή με τον κορονοϊό, η τυπική διαδικασία της ψήφισης ενός νόμου είναι πολύ αργή, οπότε χρησιμοποιείται ένας γρηγορότερος τρόπος: Ένας υπουργός, μπορεί να εκδώσει μια Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου, που ουσιαστικά είναι ένας νόμος που μπορεί να ισχύσει άμεσα, αφού γίνει αποδεκτός από τον/την Πρόεδρο της Δημοκρατίας. (Τυπικά, η ΠΝΠ πρέπει να ψηφιστεί μέσα σε τρεις μήνες από τη Βουλή, για να κατοχυρωθεί μόνιμα ως νόμος)

Και η μέρα που ξεκινάει να ισχύει αυτός ο fast-food νόμος, είναι τη μέρα που εκδίδεται το Φύλλο της Εφημερίδας της Κυβέρνησης, η αλλιώς το ΦΕΚ, που τον περιέχει.

Και εκεί κάνεις την προσευχή σου για να μην είναι και αυτός ο νόμος αρκετά ΦΕΚ’d-up.