Που φυτρώνουν τα λεφτόδεντρα; (και η περίπτωση της μετοχής GameStop)

Να ξεκινήσω με μια μικρή περίληψη;

Σε αυτό το άρθρο, θα μιλήσω για το τέρμα-επίκαιρο και fun θέμα της Αμερικάνικης μετοχής GameStop που ανέβηκε 1000% λόγω κάτι βλαμμένων τυπάδων στο Reddit (που είναι site με forums συζητήσεων). Και όλο αυτό θα το περάσω από μια γενικόλογη εισαγωγή στη θεωρία του χρήματος.

Game Stop? Μπα... Το παιχνίδι τώρα αρχίζει. (CC3.0 License - Source)

Ακούγεται ενδιαφέρον; Αν όχι, δεκτό. Στο επόμενο άρθρο θα γράψω κάτι για το “πως χάνονται οι φίλοι" ή για το “πως (και γιατί) έκοψα τον καφέ”. Σοβαρά το λέω, απ’ όλα έχει ο μπαχτσές στην Checklist.

Μελετώντας, λοιπόν, τους τελευταίους μήνες για την οικονομία, οδηγήθηκα στο απόλυτα πρωταρχικό ερώτημα: Πως γεννιούνται τα λεφτά; Φυτρώνουν κάπου, σε κανένα δέντρο;

Και ίσως αυτή η ερώτηση να ακούγεται αφελής, αλλά όσο περισσότερο το έψαχνα τόσο ανακάλυπτα πόσο βαθιά πηγαίνει ο λάκκος...

Που φυτρώνουν τα λεφτά;

Καλημέρα παιδάκια. Στο σημερινό μάθημα θα μιλήσουμε για τα λεφτά. Το κασέρι, πως το λέμε; Παρεμπιπτόντως, Νικολάκη, πες τον μπαμπά σου ότι ακόμη χρωστάει την εθελοντική συνδρομή του για τον σύλλογο γονέων. Την Πέμπτη έχουμε έξοδο σε ταβέρνα με τους υπόλοιπους δασκάλους και τα χρειαζόμαστε.

Στο μάθημα τώρα... Έστω ότι έχω πέντε αυγά και χρειάζομαι πέντε πασχάλια. Ξέρω ότι πασχάλια καλλιεργεί ο γείτονας. Διαισθητικά γνωρίζω ότι μπορώ να του ζητήσω να ανταλλάξουμε τα αυγά με τα πασχάλια. Φυσικά, το πόσα αυγά θα τα κοστολογήσει ο γείτονας είναι δικό του θέμα, αλλά κάπου θα υπάρξει μια συμφωνία, που βασίζεται κατά κάποιον τρόπο στην χρηστική αξία των αντικειμένων.

Και το νερό είναι χρήσιμο, αφού χωρίς αυτό πεθαίνουμε. Προσπάθησε, όμως, να το πουλήσεις δίπλα από ένα πηγάδι. Δεν θα καταφέρεις πολλά. Σε μια έρημο, όμως, θα μπορούσες να το ανταλλάξεις με μια lamborghini, αν ο ιδιοκτήτης της διψούσε αρκετά.

Ήδη, λοιπόν, τα πράγματα είναι παράξενα, αφού η αξία των πραγμάτων φαίνεται να αλλάζει εύκολα και δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη φόρμουλα για να την καθορίσουμε. Κάτι που για έναν άνθρωπο είναι για πέταμα, για τον άλλο μπορεί να είναι πολύτιμο.

Γι’ αυτό “φτιάξαμε” το χρήμα: Ένα φτιαχτό ενδιάμεσο υλικό, για να διευκολύνει τις συναλλαγές μας σε μια σταθερότερη βάση. Αν ο πασχαλόβιος, ας πούμε, δεν τρώει αυγά, μπορώ να του δώσω την αξία των πασχαλιών σε “γενικό χρήμα”, που εκείνος με τη σειρά του, μπορεί να το αξιοποιήσει για να αγοράσει ένα ζιβάγκο από το αρχαίο Ζάρα (το λεγόμενο Ζάρειον).

Κάπως έτσι λειτουργούμε με τα σημερινά λεφτά. Τα πρώτα χρήματα, όμως, δεν ήταν τυπωμένα χαρτιά. Ήταν διάφορα αντικείμενα: Σε κάποιες φυλές των ινδιάνων ήταν κόκκαλα από κουφάρια ζώων ή χειροποίητα έργα τέχνης. Το μόνο πράγμα που είχαν πάντα κοινό, ήταν η σπανιότητά τους.

Κελύφη θαλάσσιων σαλιγκαριών σαν και αυτά, χρησιμοποιήθηκαν σαν χρήμα από προϊστορικές φυλές ανθρώπων. (CC3.0 License - Source)

Το χρήμα, έπρεπε να είναι σπάνιο. Όλα τα άλλα, με κάποιον τρόπο, λειτουργούσαν. Έτσι κάποια στιγμή, αποφασίστηκε (οργανικά, όχι από κάποια επιτροπή) ότι ο χρυσός κάλυπτε αυτή την ανάγκη. Ήταν αρκετά σπάνιος, αρκετά σταθερός ως χημική ουσία και μπορούσε εύκολα να λιώσει και να χωριστεί σε νομίσματα.

Φυσικά, αυτό δεν αρκεί για να δώσει αξία στον χρυσό. Εντάξει, σήμερα σαν υλικό χρησιμοποιείται σε επαφές κυκλωμάτων, αφού δεν σκουριάζει (κάθε κινητό τηλέφωνο περιέχει χρυσό αξίας περίπου 0.50€) αλλά κατά τα άλλα, δεν έχει κάποια μαγική δύναμη για να έχει την χρηματική του αξία.

Η αξία του υπάρχει μονάχα επειδή εμείς το επιλέξαμε. Κάθε τι που χρησιμοποιούμε ως νόμισμα, μπορεί να ανταλλαχθεί με κάτι άλλο, επειδή δεχόμαστε ότι από πίσω του κρύβει την εργασία κάποιου άλλου ανθρώπου.

Και πιθανότατα, από εκεί πηγάζει η αξία των πάντων: Από το για πόση “εργασία κάποιου άλλου” μπορεί να ανταλλαχθεί το οτιδήποτε.

Από abstraction σε abstraction...

Κάπου εδώ θα σταματήσω αυτή την παιδική ανάλυση της οικονομίας. Σίγουρα, θα αναλύσω περισσότερο το θέμα σε επόμενα newsletter και ειδικά το bitcoin, που κολλάει πολύ, αφού του φερόμαστε σαν μια μορφή “ψηφιακού χρυσού”. Αλλά σε αυτό το άρθρο, θέλω να καταλήξω σε κάτι άλλο.

Ότι από τις απλές μέρες του χρυσού, μέχρι σήμερα, έχουν αλλάξει πολλά.

Όταν από τα αυγά και τα πασχάλια, φτάσαμε στην υποθετική αξία ενός νομίσματος, ουσιαστικά βάλαμε ανάμεσα στα δύο πράγματα ένα επίπεδο “αφαίρεσης” (abstraction, όπως το λέμε στην πληροφορική). Με άλλα λόγια, κάναμε το ένα πράγμα λιγότερο συνυφασμένο με το άλλο, ώστε να είναι πιο ευέλικτα. Χωρίσαμε, δηλαδή, την χρηστική αξία από την νομισματική και έτσι κάναμε τις συναλλαγές μας πιο εύκολες.

Κάθε επίπεδο abstraction, όμως, μας απομακρύνει όλο και περισσότερο από την πραγματικότητα, τόσο που, λίγο μετά, η οικονομία καταλήγει να μην έχει καμία επαφή με την αρχική αξία των πραγμάτων πάνω στην οποία βασίστηκε.

Εκεί βρισκόμαστε σήμερα. Το οικονομικό μας σύστημα είναι απολύτως αποκομμένο από εκείνη την πρωτόγονή του μορφή. Αντί να συναλλασσόμαστε με προϊόντα ή να χρησιμοποιούμε τα ιδεατά “νομίσματα” για να ανταλλάσσουμε προϊόντα με ευκολία, μετατρέψαμε ακόμη και την ίδια την ιδεατή οικονομία σε προϊόν και καταλήξαμε να συναλλασσόμαστε τις ίδιες τις "υποσχέσεις" ως προϊόντα.

Δηλαδή, αντί να πουλάμε αυγά και να παίρνουμε νομίσματα ("υποσχέσεις" δηλαδή, για μελλοντικά προϊόντα), αρχίσαμε να πουλάμε νομίσματα για να πάρουμε άλλα νομίσματα.

So call me maybe?

Η GameStop, είναι μια αμερικάνικη εταιρεία, με καταστήματα που πουλάνε βιντεοπαιχνίδια. Είναι μια παλιά εταιρεία, που έφτασε στο peak της στα 90s, στην χρυσή εποχή του Playstation. Όπως καταλαβαίνετε, τέτοιες εταιρείες σήμερα θυμίζουν τα DVDάδικα. Όπως κανείς δεν αγοράζει πια DVD αλλά βλέπει Netflix, έτσι και σχεδόν κανείς δεν αγοράζει πια “φυσικά” παιχνίδια. Όλοι τα κατεβάζουν από το internet.

Με άλλα λόγια, η GameStop δεν πήγαινε πολύ καλά.

Τώρα, οι εταιρείες που είναι στο χρηματιστήριο, έχουν μετοχές. Αυτό σημαίνει ότι όποιος θέλει, μπορεί να αγοράσει ένα μερίδιο της εταιρείας. Ανάλογα με το πόσες μετοχές έχει κάποιος, στο τέλος κάθε χρονιάς, η εταιρεία μπορεί να σου δώσει ένα κομμάτι από τα κέρδη της, που το λέμε “μέρισμα”.

Αυτή είναι η βασική ουσία των μετοχών: Να μπορείς να γίνεις ένας από τους (πολλούς) ιδιοκτήτες μιας εταιρείας που πιστεύεις ότι θα πάει καλά και να αυγατίσεις τα λεφτά σου.

Γιατί, όμως, πουλάει μια εταιρεία τις μετοχές της; Γιατί πουλώντας, ουσιαστικά, ένα κομμάτι της, βγάζει λεφτά (την αξία των μετοχών που πουλήθηκαν) που μπορεί να χρησιμοποιήσει για να επεκταθεί, ώστε στο τέλος να καταλήξει να έχει ακόμη μεγαλύτερη αξία ως εταιρεία, και άρα μεγαλύτερη αξία και για τους αρχικούς μετόχους της.

Μέσα από το abstraction της οικονομίας, όμως, που ανέφερα και πριν, οι άνθρωποι φέρονται και στις ίδιες τις μετοχές σαν προϊόντα. Τα χρηματιστήρια, είναι τα σημεία όπου γίνονται οι αγοραπωλησίες των μετοχών. Ακόμη και μετά την αρχική τους πώληση, οι τιμές τους ανεβαίνουν και κατεβαίνουν ανάλογα με τη ζήτηση. Όταν, δηλαδή, μια εταιρεία δεν εκδίδει νέες μετοχές, μπορώ να πάω στο χρηματιστήριο και να τις αγοράσω από κάποιον άλλον που τις έχει. Το πόσα λεφτά θέλει εκείνος για να μου τις πουλήσει και πόσα θέλω εγώ να δώσω, είναι αυτό που ανάμεσα σε χιλιάδες συναλλαγές, ως μέσος όρος, καθορίζει και την αξία της μετοχής στο χρηματιστήριο.

Με άλλα λόγια, το ότι μια μετοχή είναι ψηλά, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι μια εταιρεία βγάζει λεφτά από αυτό (εκείνη τη στιγμή). Αλλά οι μεμονωμένοι μέτοχοι μπορούν να βγάλουν, αν πουλήσουν σε μεγαλύτερη τιμή τις μετοχές που αγόρασαν όταν ήταν φθηνότερες.

Ακόμη και η πώληση μετοχών, όμως, μοιάζει πια πρωτόγονη. Υπάρχουν πολλά ακόμη επίπεδα abstractions, που ξεφεύγουν τόσο από την πραγματικότητα, που κάνουν το σημερινό οικονομικό σύστημα απόλυτα μπλεγμένο και χαοτικό. Γι’ αυτό κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με ασφάλεια αν η οικονομία πηγαίνει πράγματι καλά ή αν μια φούσκα ετοιμάζεται να σκάσει.

Μερικά από τα πιο ζόρικα τέτοια οικονομικά προϊόντα, είναι τα derivatives, η αλλιώς “παράγωγα”. Τα λέμε έτσι, γιατί “παράγονται” από άλλους οικονομικούς τίτλους, όπως πχ. μετοχές, ή τις τιμές του σιταριού (ένα από τα γνωστά commodities [εμπορεύματα]). Ο ορισμός του abstraction, δηλαδή.

Το παράγωγο που χρησιμοποιήθηκε στην περίπτωση της GameStop, που θα αναφερθούμε, λέγεται option. Έτσι λέμε ένα συμβόλαιο που μπορεί να αγοράσει ένας επενδυτής για το δικαίωμα (option) να πουλήσει ή να αγοράσει μια μετοχή στο μέλλον.

Σε αυτό το σημείο, έχουμε φτάσει σε κάποιο είδους τζόγου, αφού στην ουσία, οι χρηματιστές αν αγοράσουν put options ποντάρουν στο αν κάποια αξία θα πέσει, ενώ με call options ότι θα ανέβει. Οι χρηματιστηριακές εταιρείες που ασχολούνται με αυτόν τον εξευγενισμένο τζόγο εκατομμυρίων, λέγονται hedge-funds.

Γιατί, όμως, μπλέκονται με το ρίσκο του τζόγου;

Επειδή τα λεφτά, όταν παίζεις μπάλα σε εκείνο το επίπεδο, πραγματικά βγαίνουν από τον αέρα. Φυτρώνουν σε ένα μαγικό λεφτόδεντρο, αφού το μεγαλύτερο κομμάτι της οικονομικής δραστηριότητας δεν ανταποκρίνεται σε πραγματική εργασία και δημιουργία, παρά μόνο σε μια γενική υπόσχεση από τις κεντρικές τράπεζες των κρατών ότι "οι κοινωνίες θα χρωστάνε μελλοντική εργασία και υποταγή" σε όποιον καταφέρει να μαζέψει τα (ψηφιακά) σακούλια με το χρήμα.

Πως να γίνεις εκατομμυριούχος για το meme

Μπορεί κανείς να πει, ότι πάνω σε αυτά τα αμέτρητα επίπεδα abstraction βασίζονταν τόσα χρόνια οι τραπεζίτες, ώστε να τσεπώνουν τα δισεκατομμύρια εις βάρος του φτωχού κοσμάκη, κρυμμένοι πίσω από τα ακατανόητα συστήματα.

Σήμερα, όμως, άλλαξαν δύο πράγματα:

1. Είναι πολύ εύκολο για τον καθένα αγοράσει μετοχές και derivatives από το κινητό του, αφού υπάρχουν online πλατφόρμες όπως το Robinhood, ενώ κάποτε έπρεπε να έχεις δικό σου χρηματιστή.
2. Η γενιά που μεγάλωσε στο ίντερνετ είναι φρικαρισμένη, έχει λεφτά (στην Αμερική τουλάχιστον) και έχει πρόσβαση στα χρηματιστηριακά apps που μοιάζουν με παιχνίδι.

Οπότε, πάμε στο συμβάν της εβδομάδας. Η μετοχή της GameStop πήγαινε καθοδικά και ένα μεγάλο hedge-fund έκανε short τη μετοχή της. Με άλλα λόγια, πόνταρε αρκετά εκατομμύρια στο ότι αυτή θα συνεχίσει να πέφτει. (Ας μην μπούμε στα τεχνικά του θέματος, για τώρα. Ας σκεφτούμε, απλώς, ότι πήγε σε ένα προποτζίδικο και έπαιξε ένα πολύ ακριβό “Πάμε Στοίχημα” ότι η GameStop θα χάσει το ματς.)

Κάποιοι χρήστες ενός βλαμμένου online forum στο Reddit, που έμπλεξε μετοχές και memes (το r/WallStreetBets) αποφάσισαν, έτσι για το γαμώτο, να τους κάνουν σαμποτάζ. Λίγο γιατί όλοι μισούν τα hedge funds, λίγο για να γελάσουν και λίγο γιατί υπήρχε η πιθανότητα να βγάλουν λεφτά.

Έτσι, εκεί που το hedge fund, είχε ποντάρει στο ότι η μετοχή της GameStop θα έπεφτε, μερικές χιλιάδες χρήστες από online πλατφόρμες επενδύσεων, ξεκίνησαν να αγοράζουν μετοχές. Η αυξημένη ζήτηση, φυσικά, ανέβασε την αξία της μετοχής, από τα 50 δολάρια στα 200.

Είπαμε, δεν θα μπούμε στα τεχνικά, αλλά ο τρόπος που λειτουργεί το shorting των μετοχών (η αγορά put-options, δηλαδή) γύρισε μπούμερανγκ στα hedge funds.

Για να αντισταθμίσουν τη θέση τους (αυτό είναι το hedging) στο “αρνητικό στοίχημα”, έπρεπε να αρχίσουν να αγοράζουν και οι ίδιοι μετοχές της GameStop. Αυτό, φυσικά, ανέβασε ακόμη περισσότερο τη μετοχή, μέχρι που εκείνη έφτασε στα $600 και τα hedge funds είχαν χάσει εκατομμύρια ανεβάζοντας τις μετοχές που αρχικά είχαν shortάρει. Το φαινόμενο λέγεται short-squeeze.

Αυτό το όμορφο ανοδικό chart, έκανε κάποιους τυπάδες σαν κι εμάς εκατομμυριούχους και κάποια golden boys να κλαίνε...

Οι χρήστες-επενδυτές, δεν έκαναν τίποτε παράνομο. Χρησιμοποίησαν, ακριβώς τα ίδια όπλα που χρησιμοποιούσαν τόσα χρόνια τα hedge-funds, εναντίων τους. Έβαλαν το μαγικό λεφτόδεντρο που ως τώρα τύπωνε λεφτά για την Wall Street μέσα από μπερδεμένες οικονομικές υποσχέσεις και abstractions, να λειτουργήσει υπό τον δικό τους έλεγχο.

Τότε, γιατί έγινε τόσος ντόρος στο ίντερνετ; Επειδή η ιστορία ήταν ο Δαυίδ εναντίων του Γολιάθ, και η πέτρα της σφεντόνας τον είχε χτυπήσει τον Γολιάθ κατακούτελα.

Αυτό εξαγρίωσε το σύστημα. Όταν τα hedge funds χάνουν, τότε χάνουν οι συστημικοί: οι τραπεζίτες, οι πρόεδροι, οι υπουργοί, οι εμπλεκόμενοι… Και σίγουρα, δεν θα το αφήσουν έτσι. Θα βρουν τρόπους να περιορίσουν τη νέα δύναμη των ανθρώπων να οργανώνονται online και να αντιμετωπίζουν στα ίσα, τους μέχρι πρότινος Γολιάθ της οικονομίας.

Από την άλλη, έχουμε μπει σε μια νέα τάξη πραγμάτων. Το ίντερνετ παρέχει σε όλους μας την πρόσβαση τόσο στην πληροφορία για το πως δουλεύει η οικονομία, όσο και στην αγορά των χρηματιστηρίων.

Και όπως κάποτε είχαμε τον χρυσό, σήμερα υπάρχει το bitcoin, που είτε μείνει είτε χαθεί, έχει δημιουργήσει και αυτό μια αναστάτωση στο, ως τώρα, κεντρικά ελεγχόμενο οικονομικό σύστημα, όπου οι τράπεζες τύπωναν λεφτά από τα λεφτόδεντρα, βασιζόμενοι ακριβώς στο ότι τα πολλά abstractions δεν μας επέτρεπαν να το δούμε.

Οπότε, τι κρατάμε από όλο αυτό;

1. Ότι ελπίζω να πήρατε μια μικρή εξήγηση περί τίνος πρόκειται το θέμα με την GameStop.
2. Ότι οι online κοινότητες, σε μακροσκοπικό επίπεδο, μπορούν να οργανωθούν και να πετύχουν απρόβλεπτα πράγματα.
3. Ότι αν οι χρηματιστηριακοί όροι, όπως “παράγωγα”, margin-trading κλπ. φαίνονται ακατανόητα είναι επειδή πράγματι δεν έχουν σχεδόν καμία επαφή με την αληθινή, πατροπαράδοτη οικονομία, αλλά είναι υπερ-abstracted έννοιες.
4. Ότι η δημοκρατικοποίηση των οικονομικών εργαλείων έχει φέρει μια επανάσταση και μια νέα τάξη πραγμάτων.
5. Ότι κανείς δεν σπάει πλάκα μέσα στην καραντίνα, όπως οι nerd-ουλες του ίντερνετ που κάποτε κοροϊδεύαμε. Οι πρώην-σπυριάρηδες, τώρα κάνουν χαβαλέ τα hedge funds από την άνεση του σπιτιού τους.
6. Ότι πιθανότατα έρχεται μεγάλη οικονομική φούσκα, αφού όλα ανεβαίνουν μέσα στην πανδημία και αυτό δεν στέκει. (Από την άλλη, κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τίποτα)
7. Και ότι “κρατηθείτε”, γιατί ακόμη δεν είδαμε τίποτα...