Opportunity Cost, ή "το κόστος των αποφάσεων που δεν πήραμε ακόμη"

Δεν το είχα μοιραστεί μαζί σας ως τώρα, αλλά όταν είχα φύγει από τα Γιάννενα για να ξεκινήσω τη δική μου εταιρεία στο Βερολίνο, δεν είχα πάρει ακόμη πτυχίο.

Ίσως να φαίνεται περίεργο, γιατί εκείνη την περίοδο είχα γράψει για το πως σταμάτησα να είμαι “αιώνιος φοιτητής” και το ότι είχα πάρει το πτυχίο μου υπονοούνταν. Στην πραγματικότητα, όμως, χρωστούσα ακόμη τέσσερα μαθήματα (που αρχικά νόμιζα ότι ήταν τρία, αλλά μετά είδα ότι είχα κάνει λάθος στο μέτρημα).

Όμως, να το ξεκαθαρίσω: Δεν ντρεπόμουν να το πω.

Δεν ήταν κάποιο κρυφό μυστικό. Απλώς δεν έτυχε να έχει νόημα να το πω εδώ πέρα. Σήμερα, πάντως, το πτυχίο το έχω πάρει. Τυπικά τουλάχιστον, αφού ακόμη δεν έχω ορκιστεί, γιατί απλούστατα δεν προλάβαινα (λόγω εξωτερικού) και μετά έσκασε η πανδημία.

Τα τελευταία μαθήματα, λοιπόν, τα πέρασα την δεύτερη χρονιά που ήμουν στη Γερμανία. Εκείνον τον καιρό οι δουλειές της εταιρείας μας άρχιζαν να παίρνουν μπρος και δουλεύαμε σε κάτι μεγάλα project.

Ο λόγος που έγινε τότε, ήταν ότι ο πιο προβληματικός καθηγητής της σχολής μας, εκείνος που αποτελούσε την αιτία που δεν είχα καταφέρει να τελειώσω πριν φύγω, είχε (επιτέλους) βγει στη σύνταξη.

Ο άνθρωπος, σας λέω, ήταν περίπτωση και αυτό το ξέρει όλη η σχολή μου. Είχα προσπαθήσει πολύ να περάσω τα δύο του μαθήματα. Είχα φάει δεκαπλάσιο χρόνο από ότι σε όλα τα υπόλοιπα, σε σημείο που ένα εξάμηνο είχε πάει χαμένο απλώς και μόνο επειδή το είχα αφιερώσει σε αυτόν, μαζί με αμέτρητες ώρες σε φροντιστήρια. Και πάλι, στο τέλος, απέτυχα.

Εντάξει, ίσως να μη μου κόβει αρκετά. Όταν, όμως, ήρθε το δίλημμα του να φάω (τουλάχιστον) έναν ακόμη χρόνο στα Γιάννενα και του να πάω στο Βερολίνο και να δουλέψω για το τότε όνειρό μου (το VR development), ήμουν αρκετά έξυπνος για να αφήσω τον εγωισμό μου στην άκρη και να διαλέξω το δεύτερο. Είπα, «Δεν αξίζει τη θυσία. Συνεχίζω τη ζωή μου, και όταν ο τύπος φύγει, με όποιον τρόπο και αν είναι αυτός, θα πάρω το πτυχίο».

Δύο χρόνια αργότερα, είχα αποκτήσει ένα σωρό εμπειρίες, είχα ιδρύσει τη δική μου εταιρεία και έκανα τις πρώτες μου μεγάλες δουλειές. Και μέσα σε όλα, απλά επειδή είχα κάνει υπομονή, ο μπάρμπα-δάσκαλος πήρε πόδι και εγώ πήρα το πτυχίο μου σχεδόν άκοπα (και με βαθμούς).

Τι θα γινόταν αν καθόμουν στα Γιάννενα για να το παλέψω; Στην καλύτερη περίπτωση, θα είχα φάει έναν ακόμη χρόνο από τη ζωή μου για να πάρω ένα πτυχίο που δεν χρειαζόμουν άμεσα (με βάση το εναλλακτικό πλάνο). Και φυσικά, θα είχα χάσει την σπάνια ευκαιρία όπου τα άστρα είχαν ευθυγραμμιστεί για να πάω στο Βερολίνο με τον συνέταιρό μου.

Όλες οι εμπειρίες (και τα λεφτά) που είχα κερδίσει, θα είχανε χαθεί ως μια ακόμη πιθανότητα που δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ.

Όλα αυτά που θα έχανα, αν δεν είχα τολμήσει να φύγω χωρίς το πτυχίο, οι οικονομολόγοι τα λένε “opportunity cost”, ή στα Ελληνικά “κόστος ευκαιρίας”, που με λίγα λόγια, είναι όλα τα πιθανά κέρδη που χάνεις όταν κάνεις μια επιλογή, σε σχέση με τις καλύτερες εναλλακτικές.

Παρελθόν vs μέλλον

Στο προ…-προηγούμενο newsletter, μιλήσαμε για το sunk cost. Εκεί είδαμε πως το μυαλό μας μάς παίζει παιχνίδια και επαναλαμβάνουμε ένα παλιό λάθος (που είχε κόστος ) κάνοντας ακόμη περισσότερα λάθη.

Εκεί, λοιπόν, που το sunk cost είναι ένα εργαλείο σκέψης για το κόστος των περασμένων αποφάσεων, το opportunity cost είναι το αντίθετο: Μας βοηθάει να βελτιστοποιήσουμε το κόστος των αποφάσεων που δεν έχουμε πάρει ακόμη. Με απλά λόγια, δηλαδή, μας προστατεύει από το να σαμποτάρουμε τον εαυτό μας στο μέλλον.

Για να δώσω ένα απλό παράδειγμα: Ας πούμε ότι κερδίζεις 1000 ευρώ στο λαχείο. Μπράβο σου, ωραία φάση! Μπήκε καλά το 2021. Παρεμπιπτόντως, είδες το καινούργιο Samsung S21 που διαφημίζει ο Κωτσόβολος; Έχει 6 κάμερες ρε φίλε, λολ.

Ακόμη και αν το S21 κάνει 1000 ευρώ, εφόσον τα λεφτά σου εμφανίστηκαν σχεδόν από τον αέρα δεν είναι δύσκολο να σκεφτείς ότι το πανάκριβο κινητό είναι ο σωστός τρόπος να τα χαλάσεις.

Ας δούμε, όμως, μια εναλλακτική περίπτωση: Αυτόν τον καιρό δεν βρίσκεις δουλειά. Σε έδιωξαν από την καφετέρια που σέρβιρες (αν και έχεις πτυχίο Μαθηματικού) και τα πράγματα είναι δύσκολα. Είδες, όμως, ένα ταχύρυθμο πρόγραμμα εκμάθησης προγραμματισμού με Data Science, που ακόμη και αν δεν είναι τίποτα τρελό, μπορεί να αποτελέσει την ευκαιρία για να βρεις μια δουλειά στον τομέα του IT με 1000+ ευρώ τον μήνα. Εάν αυτό συμβεί, μιλάμε για τουλάχιστον 14.000 ευρώ τον χρόνο (με τα δώρα Χριστουγέννων και Πάσχα).

Άρα, σε αυτή την περίπτωση, το κόστος ευκαιρίας (για τον πρώτο χρόνο) αν επιλέξεις το κινητό, θα είναι 14.000 - 1000 = 13.000. Τόσα, δηλαδή, θα χάσεις σε σχέση με την άλλη επιλογή.

Τώρα θα μου πεις, και γιατί να μην επενδύσω το χιλιάρικο σε bitcoin, αφού μπορεί να σπάσει ο Satoshi το ποδάρι του και να ανέβει ξανά 1000% και μετά από κάνα χρόνο να έχεις 10.000 χωρίς να κουνήσεις το δαχτυλάκι σου.

Θα σου πω, κάνε ότι θες. Η έννοια του opportunity cost δεν αναιρεί το ρίσκο. Το μόνο που δείχνει είναι το πιθανό κόστος που χάνεις, εφόσον συμβεί η καλύτερη εναλλακτική ευκαιρία. Αν πάρεις τελικά το Samsung, ποιος σου λέει ότι το καλύτερο selfie flex-άρισμα δεν θα φέρει τον έρωτα της ζωής σου κατευθείαν στα DM; (Αξία ανεκτίμητη. Για όλα τα άλλα, υπάρχει η Mastercard)

Τα εργαλεία σκέψης είναι απλώς εργαλεία

Παρά τα παραμύθια που μας πουλάνε οι επιτήδειοι self-help guru και πυραμιδάδες, στη ζωή δεν υπάρχουν κρυφά μονοπάτια.

Η τύχη λέγεται τύχη, ακριβώς γιατί δεν μπορείς να την προβλέψεις. Γι’ αυτό, κανένας λογικός άνθρωπος δεν μπορεί να πορεύεται αφήνοντας τη ζωή του σε τυχαία γεγονότα, όπως το να του κάτσει η ρουλέτα των καταστάσεων.

Ευτυχώς, με τη λογική μπορούμε να αξιοποιήσουμε δεδομένα και να κάνουμε αυτό που λέμε educated guesses: Προβλέψεις και πάλι, αλλά με βάση στοιχεία και δεδομένα. Σε αυτό βασίζεται ο ΟΠΑΠ που πουλάει τις αποδόσεις του “Πάμε Στοίχημα” και δεν μπαίνει μέσα. Ο ΟΠΑΠ ποντάρει στο ότι ο Ολυμπιακός θα κερδίσει τον Απόλλων Κρύας Βρύσης, και 99% των φορών αυτό συμβαίνει. Δεν είναι τύχη, είναι λογική, και τα εργαλεία όπως το opportunity cost έχουν αξία μονάχα πάνω σε ένα τέτοιο πλαίσιο.

Στην πραγματικότητα, το opportunity cost συμβαίνει σε κάθε στιγμή της ζωής μας, είτε το καταλαβαίνουμε είτε όχι. Κάθε φορά που αγοράζεις έναν καφέ, θα μπορούσες να ξόδευες εκείνα τα 3 ευρώ σε ένα καταθετικό πρόγραμμα, που στο τέλος του χρόνου θα σε έκανε 1000 ευρώ πλουσιότερο. Κάθε φορά που τρως εκείνο το παχυντικό προφιτερόλ, κάνεις μια συνειδητή επιλογή που αγνοεί το opportunity cost του να έτρωγες λίγο μπρόκολο και να είχες το κέρδος της καλύτερης εμφάνισης μετά από μερικούς μήνες.

Και να μη μιλήσω για τα τεράστια opportunity costs που κρύβονται πίσω από τις επιλογές που κάνουμε για τις σπουδές μας, για τις επαγγελματικές μας επιλογές ή για τους συντρόφους και τις σχέσεις μας.

Τι κρατάμε από όλα αυτά;

Η βάση της ζωής, κατά την άποψή μου, είναι η ύπαρξη του χρόνου. Το ότι η ζωή έχει ένα τέλος. Αυτό είναι που της δίνει αξία, όπως και σε όλα τα σπάνια assets. (Αν όλοι είχαμε άπειρα λεφτά, τότε τα λεφτά δεν θα είχαν καμία αξία. Το ίδιο και με τον χρόνο. Αυτό είναι το effect του “πληθωρισμού” για το οποίο θα μιλήσουμε σύντομα.)

Αυτό σημαίνει, ότι εκ φύσεως, δεν μπορούμε να κάνουμε τα πάντα. Δεν μπορούμε να είμαστε και να έχουμε τα πάντα, γιατί δεν προλαβαίνουμε.

Δεν μπορούμε να είμαστε ταυτόχρονα και σωματαράδες, αλλά και να ζούμε με όλες τις απολαύσεις. Ούτε να να είμαστε οι μεγαλύτεροι γαμιάδες, αλλά και τέλειοι οικογενειάρχες. Ούτε γίνεται να είμαστε οι πιο πετυχημένοι επιχειρηματίες και ταυτόχρονα να ζούμε τη ζωή μας χωρίς εξωτερικούς περιορισμούς. Ίσως ένα-δύο από αυτά γίνονται, αλλά όλα μαζί ταυτόχρονα, όχι.

Για κάθε επιλογή που κάνουμε, αυτόματα αρνούμαστε μια άλλη. Αυτό είναι το opportunity cost και είναι αναπόφευκτο.

Αν είναι να κρατήσουμε κάτι από αυτό, είναι το να έχουμε συνεχώς το κόστος ευκαιρίας στο μυαλό μας και την επόμενη φορά που θα πάρουμε μια σημαντική απόφαση, να μην ξεχάσουμε να ζυγίσουμε προσεκτικά όλες τις εναλλακτικές, μαζί και με τις (λογικές) πιθανότητες να συμβούν.

Μόνο τότε πρέπει να αισθανόμαστε ότι κάνουμε αυτό που πρέπει, και ακόμη και αν αποτύχουμε, τουλάχιστον θα ξέρουμε ότι δεν έγινε επειδή ήμασταν απερίσκεπτοι.

υγ. Ξεκίνησα με παράδειγμα υπέρ μου, αλλά ανάθεμα τα opportunity costs που έχω πληρώσει στη ζωή μου…

Και μερικά links σχετικά με το opportunity cost που βρήκα ενδιαφέροντα:

• Το λήμμα της Wikipedia, ως κομμάτι της μικροοικονομικής θεωρίας.
• Μερικά ρεαλιστικά παραδείγματα του opportunity cost
• Ένα ωραίο άρθρο του Farnam Street σχετικά με τα trade-offs στις επιλογές μας