Η νέα μόδα: Γιατί τα social media έγιναν chat και κλειστά groupάκια;

Θυμάμαι μια φορά που είχα πέσει με τα μούτρα στα social media.

Ήταν καμιά εξαριά χρόνια πριν, σε μια παραλία της Χαλκιδικής, όταν κατέβαζα (από την 3G σύνδεση) το app του Instagram. Λέω “κατέβαζα”, γιατί παίζει πριν να το είχα σβησμένο. Και από εκείνη τη μέρα και μετά, ήμουν, αυτό που θα έλεγε κανείς, πολύ “ενεργός” στα social media.

Εκείνος ο μήνας ίσως ήταν ένας από τους χειρότερους που έχω περάσει ψυχολογικά στη ζωή μου, λίγο πριν ξεκινήσω να ασχολούμαι με το πανεπιστήμιο που είχα αφήσει για χρόνια και μετά από διάφορες αναταράξεις στη ζωή μου.

Για να το κάνω λιανά, ήμουν δυστυχισμένος. Αλλά στο Instagram είχα περισσότερους φίλους από ποτέ.

Στον λάκκο του gamification

Ένα πολύ ενδιαφέρον πράγμα που διάβασα κάποτε, είναι πως οι περισσότεροι γιατροί, όταν μάθουν πως πάσχουν από κάποιον δύσκολο καρκίνο, αρνούνται να κάνουν χημειοθεραπεία. Είναι ενδιαφέρον επειδή, αν πάρουμε ένα δείγμα από μη-γιατρούς, βλέπουμε ακριβώς το αντίθετο.

Ίσως επειδή ένας γιατρός είναι ειδικός, καταλαβαίνει πολύ το “τι δίνεις και τι παίρνεις” από όλο αυτό. Με άλλα λόγια, καταλαβαίνουν πως μια υποτιθέμενη λύση πολλές φορές φέρνει περισσότερα προβλήματα.

Η σημερινή κατάσταση με τα social media, όπως το βλέπω εγώ, ξεκίνησε από κάπου στο 2000, με την “εφεύρεση” των blogs. Μέχρι τότε, για να δημοσιεύσει κανείς τις ιδέες του (σήμερα το λέμε “περιεχόμενο”/content) έπρεπε να το πάει παραδοσιακά, μέσα από περιοδικά ή βιβλία – εκτός κι αν έφτιαχνε site, κάτι που, όμως, ήταν αρκετά τεχνικό, και άρα δύσκολο.

Με τις πλατφόρμες για blog, όπως το Blogger, η διαδικασία έγινε για πρώτη φορά one-click, και το κοινό για πρώτη φορά πραγματικά μεγάλο. Ήταν η εποχή που το internet άρχιζε να μπαίνει στο mainstream.

Μετά τα blog, οδηγηθήκαμε στα σημερινά “social media” και σε όλο και πιο απλό περιεχόμενο: από μεγάλα κείμενα που θύμιζαν εφημερίδα, πήγαμε σε μικρά tweets και καταλήξαμε σε ότι πιο απλό υπάρχει: Στις εικόνες, σκέτο (βλέπε Instagram).

Αυτή είναι, σε μια παράγραφο, η εξέλιξη των social media. Και εκεί μας οδήγησε ένας συνδυασμός από τη δουλειά πολλών έξυπνων ανθρώπων, για έναν σκοπό που δεν ξέρω αν ήταν έξυπνος εξ’ αρχής: Το να μοιραζόμαστε όλο και περισσότερα.

Για να συντηρηθεί, όμως, όλη αυτή η εξέλιξη, χρειαζόταν υγιείς επιχειρήσεις από πίσω. Όλοι αυτοί οι έξυπνοι developers δεν θα μπορούσαν να δουλεύουν τζάμπα. Για αυτό, ακολουθήθηκε ένα πολύ παραδοσιακό business model: η πώληση διαφημίσεων.

Αλλά, σε αντίθεση με τις εφημερίδες, ένα Facebook ξέρει πολύ συγκεκριμένα τον κάθε του χρήστη. Ξέρει την ηλικία του, που μένει, τα ενδιαφέροντά του, το αν είναι παντρεμένος ή όχι και το αν θέλει να αγοράσει το τελευταίο κινητό της Apple (αφού το έκανε αναζήτηση δέκα φορές). Έτσι, η στοχευμένη πια διαφήμιση, μπορούσε να πουληθεί για πολύ περισσότερο από ότι σε μια παραδοσιακή εφημερίδα, ή στην τηλεόραση.

Και αυτό πήγε καλά. Αλλά μια επιχείρηση είναι ένας ζωντανός οργανισμός, που θέλει συνεχώς να μεγαλώνει. Και ο τρόπος για να γίνει αυτό, είναι περισσότερο engagement. Με άλλα λόγια, όσο πιο πολύ χρόνο τρώμε εμείς με το Instagram, τόσο καλύτερα μας μαθαίνει και τόσο πιο στοχευμένες διαφημίσεις μπορεί να μας δείξει.

Για να ανέβει αυτό το engagement, αυτοί οι πολύ έξυπνοι developers πειραματίστηκαν πάρα πολύ και κατέληξαν σε μια σειρά από σχεδιαστικές επιλογές. Αυτές συνηθίζουμε να τις λέμε gamification, το οποίο σημαίνει να κάνεις την εμπειρία χρήσης της εφαρμογής εθιστική σαν παιχνίδι.

Ας κρατήσουμε τη λέξη “εθιστική”.

Μια νέα μόδα

Μπορεί να μην είναι ακριβής η σύγκριση, αλλά σε αυτό το θέμα νιώθω κάπως σαν έναν γιατρό μπροστά σε έναν καρκίνο. Λόγω της δουλειάς μου, καταλαβαίνω πως λειτουργεί το όλο πράγμα από πίσω, και δεν θα πω ψέματα, ένα μεγάλο κομμάτι του μου μοιάζει με αρρώστια.

Σε προσωπικό επίπεδο, αυτό το είχα νιώσει από παλιά. Υπήρχαν μήνες, που το μεγαλύτερό μου μέλημα ήταν το πως φαίνομαι online. Μέρες που περνούσα περισσότερο χρόνο μπροστά σε μια οθόνη, παρά παρών στον πραγματικό κόσμο.

Γι’ αυτό και είχα πάρει κάποια συγκεκριμένα μέτρα για να μην χαθώ μέσα στον βούρκο – από το να κλείσω σχεδόν όλα τα notifications, ή να κάνω unfollow οποιονδήποτε δεν με ενδιαφέρει, μέχρι το να σβήσω τα social apps από το κινητό μου.

Αλλά, σήμερα, αισθάνομαι πως το τέρας έχει ξεφύγει από τον έλεγχο των ίδιων του των δημιουργών. Και νομίζω πως το γνωρίζουν και αυτοί: η Google, το Facebook και κάθε λογής παρατρεχάμενος.

Γι’ αυτό μιλάω για μία νέα μόδα που “ψήνεται”: Μια τάση για ένα βήμα προς τα πίσω και την εμφάνιση μιας σειράς από δικλείδες ασφαλείας. Οι “μεγάλοι” κατάλαβαν ότι δημιούργησαν μια αρρώστια και τώρα τρέχουν σαν τον Βέγγο να το σώσουν, προτού το καταλάβει ο μέσος άνθρωπος και γυρίσει εναντίων τους.

Μερικούς μήνες πριν, τόσο η Google όσο και η Apple, παρουσίαζαν σαν πρωτοποριακές τις νέες λειτουργίες των κινητών που θα μετράνε το πόσο χρόνο σπαταλάει κανείς στο κινητό του, και θα τον ειδοποιούν να μην το παρακάνει (βλέπε εδώ). Ποιοί; Αυτοί που έφαγαν billions για να το κάνουν εξ’ αρχής εθιστικό.

Δύο βδομάδες πριν, ο Zuckerberg παρουσίασε το πλάνο του για τα επόμενα χρόνια του Facebook και (βλέπε εδώ): “Κόψιμο” των features που έχουν να κάνουν με πολύ δημόσιο sharing, και επικέντρωση στο messaging μεταξύ κλειστών κύκλων. Με άλλα λόγια, επιστροφή στην ιδέα των SMS και των πριβέ κουτσομπολιών – απλά πολύ πιο γρήγορα και με βίντεο.

Μια σειρά από μέτρα, δηλαδή, που έχουν υποθετικά σκοπό να μειώσουν το engagement και άρα τα κέρδη των εταιρειών. Να πω ότι δεν πείθομαι;

Όλα για το engagement

Από τα SMS και τις αναπάντητες, φτάσαμε να θεωρούμε δεδομένο πως κάθε follower θα πρέπει να δει ότι φαγητό φάγαμε, και πως κάθε μας γιορτή γενεθλίων θα πρέπει να έχει μια στυλιζαρισμένη φωτό με χρυσά μπαλόνια με τον αριθμό της ηλικίας μας.

Όσο ανέβαιναν οι followers, τόσο περισσότεροι άνθρωποι άρχισαν να βγαίνουν έξω μόνοι τους – μαζί με το κινητό τους. Αυτό, όμως, δεν είναι πια καλό. Δεν είναι το “βγαίνω μόνος μου” της καλής αυτονομίας, αλλά του “δεν έχω φίλους, γιατί ζω μόνο μέσα στο instagram”.

Εμείς, οι κοινοί θνητοί βρεθήκαμε μπροστά σε μια ανάγκη να είμαστε πάντα τέλειοι, στυλιζαρισμένοι, να ζούμε το alternative lifestyle σε χίπστερ μαγαζάκια της Θεσσαλονίκης, μόνο και μόνο για την φωτογραφία. Και οι μέχρι πρότινος ημίθεοι σταρ, αναγκάστηκαν να πέσουν στη γη, δείχνοντας μας σε καθημερινά stories την κανονικότατη ζωή τους, τα σπυράκια τους και τις μέρες που φτάνουν σε mental breakdown.

Έχουμε φτάσει σε ένα σημείο η Apple να μας πουλάει smart ρολόι με σκοπό “να μας απομακρύνει από το κινητό”, δείχνοντας τα notifications στον καρπό μας. Είναι η λύση για να ξεκολλήσεις από το κινητό το να αγοράσεις ακόμη μια συσκευή, ή απλά το να κλείσεις τα notifications;

Έχουμε φτάσει στο σημείο που για να κάτσει κανείς και να πάρει δύο ανάσες, πρέπει να κατεβάσει app (!) στο κινητό του (βλέπε app για meditation κλπ).

Και τώρα, ετοιμάζεται το μεγάλο pivot από το “δημόσιο sharing” στα messaging apps και στα groups, σε μια σειρά από βήματα, δηλαδή, για να οδηγηθούμε και πάλι στις “αληθινές ανθρώπινες σχέσεις και στις ομάδες που μας προκαλούν χαρά”, αρκεί να γίνεται μέσα από τα apps του Facebook, τα Instant Games και τις βιντεοκλήσεις.

Κάθε αλλαγή είναι καλή, αρκεί να ανεβαίνει το engagement.

Αφού ο κόσμος πήρε χαμπάρι πως δεν θα γίνει Instagram celebrity (πέραν από 1 στους 10.000) τώρα το Facebook θα του προτείνει να μοιράζεται τα πάντα μόνο με τους 500 followers που είχε ούτως η άλλως. Αρκεί να συνεχίσει να ποστάρει stories, όταν βαριέται, όταν περνάει καλά, όταν διαβάζει, όταν πίνει καφέ, όταν τρέχει, όταν χε***.

Το βλέπω γύρω μου και νομίζω πως το βλέπουμε όλοι γενικά. Έχουμε αρχίσει να μπουχτίζουμε. Κάτι μέσα σε όλο αυτό το συνεχές share έχει αρχίσει να μας κουράζει. Απλά, μερικοί δεν μπορούμε να το προσδιορίσουμε ακριβώς.

Και τώρα, ακριβώς πριν βγάλουμε όλοι το σωστό συμπέρασμα, έρχεται η νέα μόδα: Ένα focus σε υποθετικά “αληθινές ανθρώπινες σχέσεις” αλλά και πάλι μέσα από το κινητό.

Η πρόθεση, δε λέω, είναι καλή. Μόνο που εγώ το βλέπω σαν να προσπαθούμε να πολεμήσουμε τον καρκίνο, με έξτρα καρκίνο.