Τι σ%#$α σημαίνει πληθωρισμός

Ας ξεκινήσουμε με το ευχάριστο. Ο πληθωρισμός είναι μια πολύ απλή έννοια.

Ας αρχίσουμε, όμως, από τα πολύ βασικά: Την προσφορά και τη ζήτηση. Τις δύο βασικές έννοιες, στις οποίες στηρίζεται όλη η θεωρία της οικονομίας. Το πόσοι θέλουν κάτι και πόσο από αυτό είναι διαθέσιμο, είναι οι κυριότεροι λόγοι που καθορίζουν την “αξία” του κάθε τι.

Λογικά θα θυμάστε πως κάποτε τα πράγματα ήταν φθηνότερα. Εγώ, ας πούμε, πρόλαβα να μεγαλώσω με τη δραχμή. Ήμουν φαγανό παιδάκι, και μου έχει μείνει χαραγμένη στο μυαλό η τιμή του σάντουιτς με μπιφτέκι που έφτιαχνε ο μπιφτεκάς του χωριού. Το σάντουιτς έκανε 150 δραχμές.

Αλήθεια, πόσοι από εσάς έχετε πιάσει κατοστάρικο; Τέλος πάντων, μια μέρα, με τα μπούτια μου να τρίβονται, ανέβηκα τα μαρμάρινα σκαλιά του φαστφουντάδικου και ακούμπησα στο ταμείο τα κέρματα που είχα, ακριβώς 150 δραχμές, περιμένοντας να δω τον μάστορα να πιάνει το φτυάρι με τις πατάτες. Εκείνος, όμως, κοίταξε τα κέρματα σκεπτικός, και μου έδειξε την ταμπέλα με τις τιμές: “Αλέξη, το χάμπουργκερ ανέβηκε στις 200 δραχμές. Αλλά, αφού είσαι καλός πελάτης, δεν πειράζει. Από την επόμενη φορά”.

Η ιστορία είναι αληθινή και μπορεί ο μικρός μπουλάκος που ήμουν να μην το καταλάβαινε, αλλά τότε αντιμετώπισα για πρώτη φορά το φαινόμενο του “πληθωρισμού”.

Με τον καιρό, το σάντουιτς πήγε στις 300 δραχμές, μετά στις 350 και σήμερα, αν το αντιστοιχίσουμε σε ευρώ, ένα μπέργκερ κάνει γύρω στις 2000 δραχμές.

Οπότε, ας πούμε τα προφανή: Πληθωρισμός είναι όταν ανεβαίνουν οι τιμές των πραγμάτων. Και αποπληθωρισμός, το ανάποδο, όταν αυτές πέφτουν.

Φυσικά, κάποιες φορές μπορεί, τα αυτοκίνητα να ακριβύνουν, αλλά το πετρέλαιο να φθηνύνει. Δεν ανεβαίνουν ή κατεβαίνουν όλα τα προϊόντα ταυτόχρονα. Γι’ αυτό, η μέτρηση του πληθωρισμού, γίνεται σε μια σειρά από συγκεκριμένα καταναλωτικά προϊόντα, τα οποία επηρεάζουν άμεσα τη ζωή μας. Αυτό το λέμε, δείκτη τιμών καταναλωτή, ή consumer price index.

Αυτόν τον δείκτη κοιτάει κανείς όταν λέει “ανέβηκε” η “κατέβηκε” ο πληθωρισμός. Το πόσο έχει ακριβύνει ή φθηνύνει, δηλαδή, η καθημερινότητα του μέσου πολίτη, στο ψωμί, το γάλα και τα εισιτήρια του μετρό.

Μπουμ! Αυτό ήταν. Μόλις μάθαμε τον πληθωρισμό. Όχι και τόσο δύσκολο τελικά, έτσι;

Ναι, αλλά αυτό που με μπέρδευε ήταν άλλο. Κάποιες φορές άκουγα πως ήταν καλό να υπάρχει πληθωρισμός και άλλες φορές κακό, και κάτι άλλα παράξενα σχετικά με το “πόσο χρήμα υπάρχει στην αγορά” που δεν έβγαζαν νόημα.

Για το θέμα του αν ο πληθωρισμός είναι κακός: Στην πραγματικότητα, φαίνεται πως είναι καλό να υπάρχει ένας μικρός και σταθερός πληθωρισμός, γύρω στο 2%. Να ανεβαίνουν, δηλαδή, κατά 2% οι τιμές των προϊόντων ανά χρόνο. Αυτό δείχνει πως υπάρχει σταθερή αύξηση της ζήτησης, που είναι δείγμα μιας υγιούς οικονομίας.

Μην ξεχνάμε, πως η οικονομία είναι ένας κύκλος: Το να ανεβαίνουν λίγο οι τιμές, σημαίνει πως και ο επιχειρηματίας βγάζει περισσότερα και στο τέλος ανεβάζει αντίστοιχα και τους μισθούς των υπαλλήλων του. Έτσι, με τα νουμεράκια να μεγαλώνουν, έχουμε την αίσθηση πως οι οικονομία μας πηγαίνει μπροστά.

Θα μου πείτε, όμως: “Δεν θα ήταν καλύτερο να πέσουν πολύ οι τιμές; Έτσι θα ήταν όλα φθηνότερα και θα μπορούσαμε να αγοράσουμε τα πάντα. Θα ήμασταν όλοι πλούσιοι!”

Δυστυχώς, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Όπως είπαμε, η οικονομία είναι κυκλική και οι άνθρωποι αντιδρούν με παράξενους τρόπους μπροστά σε ακραία φαινόμενα.

Όταν οι τιμές πέφτουν απότομα, τότε το χρήμα αποκτάει πολύ μεγαλύτερη αξία. Αν, δηλαδή, έχεις 100 ευρώ και οι τιμές πέσουν κατά 50%, τότε τα 100 ευρώ σου μπορούν να αγοράσουν 50% περισσότερα προϊόντα, αντίστοιχα με 150 ευρώ προηγουμένως. Αυτό θα πει “ανέβηκε η αξία του χρήματος”.

Αν, όμως, υπάρχει πτωτική τάση στις τιμές, ο μέσος καταναλωτής θα πει: “Γιατί να αγοράσω κάτι σήμερα, όταν μπορώ να περιμένω μέχρι να πέσουν και άλλο οι τιμές;”. Όσο τα λεφτά σου ανεβαίνουν σε αξία, τόσο λιγότερο λόγο έχεις να τα καταναλώσεις άμεσα, οπότε τα κρατάς κρυμμένα στην άκρη, σταματώντας έτσι τον υγιή κύκλο της οικονομίας.

Και αφού όλοι σταματάνε να αγοράζουν πράγματα, έτσι και οι επιχειρήσεις σταματούν να έχουν έσοδα, οπότε καταλήγουν να κλείσουν και να απολύσουν τους υπαλλήλους τους. Και η “φτωχοποίηση” που συμβαίνει σε όλους τους νέους ανέργους, σταματάει ακόμη και την ελάχιστη κατανάλωση που υπήρχε και δημιουργεί τον φαύλο κύκλο που λέμε “οικονομική κρίση”.

Η οικονομία, με άλλα λόγια, πέφτει σε κατάθλιψη.

Αλλά και το να ανεβαίνουν πολύ οι τιμές, όταν έχουμε, δηλαδή, υπερ-πληθωρισμό, είναι κι αυτό πρόβλημα, αφού το χρήμα μας, τώρα, χάνει την αξία του. Εδώ ήταν που με μπέρδευε πάντα, αλλά πάει ως εξής.

Το χρήμα, όπως είναι σήμερα, τυπώνεται από μια κεντρική τράπεζα, στην περίπτωσή μας την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Κυριολεκτικά, φυτρώνει από τον αέρα. Λέει ο κεντρικός τραπεζίτης: “θέλω να τυπώσουμε εκατό εκατομμύρια”, και το κάνει. Το φανταστικό αυτό χρήμα, έχει αξία, επειδή το τυπώνει το κράτος και εγγυάται για αυτό και ξέρουμε ότι, στη χειρότερη περίπτωση, θα μπορούμε με αυτό να πληρώσουμε τους φόρους μας.

Αν, όμως, το κράτος το παρακάνει με το τύπωμα γιατί θέλει να φτιάξει, ξέρω γω, δέκα καινούρια αεροδρόμια, τότε η κοινωνία αρχίζει να γεμίζει με πολύ παραπάνω χρήμα από ότι αντιστοιχούσε στην ως τότε οικονομική δραστηριότητα. Και αυτό, σαν χιονοστιβάδα, δημιουργεί μια σειρά από παράξενες αντιδράσεις.

Με περισσότερο χρήμα στις τσέπες τους, οι άνθρωποι αρχίζουν να αγοράζουν πολύ περισσότερα πράγματα. Άρα αυξάνεται η ζήτηση. Με την προσφορά, όμως, ίδια, οι εταιρείες και οι έμποροι, λένε: “Ας ανεβάσουμε τις τιμές μας, αφού όλοι θέλουν να αγοράσουν αυτό που πουλάμε”.

Αλλά, λεφτά υπάρχουν, οπότε οι άνθρωποι συνεχίζουν να αγοράζουν και οι τιμές συνεχίζουν να ανεβαίνουν, μέχρι που φτάνουν στα ύψη. Εκεί, οι άνθρωποι, νιώθοντας ότι τα πάντα συνεχώς ακριβαίνουν, θεωρούν ότι η καλύτερη κίνηση είναι να αγοράσουν ότι μπορούν σήμερα, αυξάνοντας ακόμη περισσότερο τη ζήτηση και ανεβάζοντας ακόμη περισσότερο τις τιμές.

Σε εκείνο το σημείο, το χρήμα έχει χάσει εντελώς την αξία του και ένας καφές μπορεί να καταλήξει να κοστίζει εκατό ευρώ.

Υπάρχουν ιστορικές περίοδοι, σε πολέμους και τα λοιπά, όπου ο πληθωρισμός είχε κωμικές επιπτώσεις στις αξίες των πραγμάτων. Το 1944, στην Ελλάδα, κυκλοφόρησε το χαρτονόμισμα των 100 δισεκατομμυρίων δραχμών, που στην πραγματικότητα είχε μηδενική αξία.

Στη Ζιμπάμπουε, το 2008, ο πληθωρισμός έφτασε το 79.600.000.000%. Τόσο τοις εκατό, δηλαδή, ανέβηκαν οι τιμές των βασικών προϊόντων. Τι σήμαινε αυτό; Πως το νόμισμα που εξέδιδε το κράτος της Ζιμπάμπουε, είχε μικρότερη αξία από το χαρτί στο οποίο τυπώνονταν. Ο κόσμος, δηλαδή, δεν εμπιστεύονταν την υπόσχεση πίσω από το νόμισμα.

Αν σου έλεγε κανείς τότε "λεφτά υπάρχουν", τον έστελνες στο απόσπασμα, ή όχι;

Να, λοιπόν, που και τα δύο άκρα του πληθωρισμού, οδηγούν σε έναν φαύλο κύκλο. Είναι ακριβώς σαν να κρατάς ισορροπία πάνω σε ένα ποδήλατο: Σε όποια από τις δύο άκρες κι αν γείρεις τέρμα το τιμόνι, θα καρφωθείς στο έδαφος. Μονάχα στη μέση, με μικρές κινήσεις δεξιά και αριστερά, είναι που μπορείς να κρατήσεις την ισορροπία σου.

Και άλλα πολλά ωραία πράγματα…

Πιστέψτε με, κρατιέμαι πολύ για να μείνω κάτω από τις 1500 λέξεις, αλλά για θέματα σαν και αυτό μπορούν να γραφτούν ολόκληρες βιβλιοθήκες. Μόνο σαν ένα μικρό teaser για θέματα που μπορεί να ακολουθήσουν, θα αναφερθώ σε μερικές σχετικές έννοιες που έχουν ενδιαφέρον:

• Ο ρόλος της κεντρικής τράπεζας είναι να παρακολουθεί την πορεία του πληθωρισμού και να την ελέγχει, τυπώνοντας λεφτά ή ανεβάζοντας τα επιτόκια. Έτσι, την κατευθύνει εκεί που θα κρατήσει ισορροπία, ακριβώς όπως με ένα ποδήλατο. Αυτό είναι που λέμε “οικονομική πολιτική” μιας χώρας.
• Τι είναι τα επιτόκια; Με πόσο τόκο δανείζει μια κεντρική τράπεζα, τις υπόλοιπες τράπεζες που δανείζουν εμάς. Όταν ανεβάζει τα επιτόκια, τα δάνεια γίνονται ακριβά, άρα κινεί τον κόσμο να αποταμιεύσει, και άρα να ρίξει την κατανάλωση και άρα να ρίξει τον πληθωρισμό. Κατεβάζοντας τα επιτόκια, από την άλλη, είναι σαν να ρίχνει βενζίνη στην μηχανή της κατανάλωσης, αφού ο δανεισμός είναι φθηνός, και έτσι ο πληθωρισμός ανεβαίνει.
• Το ότι πάντα υπάρχει πληθωρισμός, σημαίνει ότι τα λεφτά σου στην τράπεζα, μέσα στα χρόνια, χάνουν την αξία τους. 1000 ευρώ που έχεις σήμερα και μετά από δέκα χρόνια 1000 ευρώ θα είναι, αλλά θα αγοράζουν τα μισά πράγματα σε σχέση με πριν.
• Ίσως πολλά από αυτά να είναι μόνο θεωρίες, αφού στην Ιαπωνία υπήρξε απο-πληθωρισμός για χρόνια, αλλά η οικονομία τους συνέχισε να αναπτύσσεται. Με άλλα λόγια, ακριβώς όπως και η ψυχολογία, η επιστήμη της οικονομίας έχει να κάνει κυρίως με θεωρίες. Κάποιες φορές πέφτουν μέσα, κάποιες όχι. Η ίσως εξηγούν καλά τα απόλυτα άκρα, αλλά τα έχουν χαμένα στον τεράστιο ενδιάμεσο χώρο, εκεί, δηλαδή, που ισορροπούμε το μεγαλύτερο κομμάτι της ζωής μας. Και το αν δεν καταλαβαίνουμε κάποια πράγματα, τελικά, δεν μας κάνει χαζούς. Κανείς δεν τα καταλαβαίνει πλήρως, αυτή είναι η απάντηση.

Μερικά ενδιαφέροντα links, σχετικά με το θέμα:

• Τι είναι ο πληθωρισμός, από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.
• Γιατί είναι σημαντικές οι σταθερές τιμές, από την Τράπεζα της Ελλάδας.
• Λίγα λόγια για την περίπτωση του υπερ-πληθωρισμού στην Ελλάδα το 1940, όπου τυπώθηκε χαρτονόμισμα των 100 δισεκατομμυρίων δραχμών.
• Η τρελή ιστορία με τα δισεκατομμύρια της Ζιμπάμπουε, σύμφωνα με τη Wikipedia.