Γιατί σιχάθηκα τις οθόνες, τα social media και τα κινητά

Προχθές κοιτούσα κάτι παλιές φωτογραφίες, από τα πρώτα χρόνια που ήμουν φοιτητής στα Γιάννενα. Μετά, κατέληξα να κοιτάζω και παλιά email και chat logs.

Ένα πράγμα που μου έκανε εντύπωση, από όσα είδα, ήταν ένας πολύ διαφορετικός αέρας που υπήρχε τότε στις στιγμές μας.

Θα εξηγήσω τι εννοώ.

Για όσους θυμούνται, τα παλιά συστήματα chat ήταν πολύ διαφορετικά. Στο MSN messenger ας πούμε: Έστελνες μηνύματα στους φίλους σου μονάχα μπροστά στον υπολογιστή. Στο σπίτι σου, δηλαδή. Μετά, όταν έβγαινες βόλτα, δεν έπαιρνες το MSN μαζί σου. Τότε τα κινητά είχαν έναν τηλεφωνικό κατάλογο, άντε και το φιδάκι της Nokia. Από θέμα messaging, άντε κανένα SMS, και ως εκεί.

Εκείνα τα παλιά chat είχαν μια διαφορετική ποιότητα. Ήταν ένα μικρό κομμάτι της μέρας, όπου κουβεντιάζαμε με τους φίλους μας τα ήρεμα βράδια, όταν δεν είχαμε όρεξη να μιλήσουμε στο τηλέφωνο. Και στο τέλος της κουβέντας τους χαιρετούσαμε, λέγοντας ότι “κάναμε logout”.

Αντίστοιχα, τις παλιές μας φωτογραφίες, τις βγάζαμε για εμάς τους ίδιους. Ίσως ποστάραμε και καμία στο Facebook, αλλά και πάλι από τον υπολογιστή μας στο σπίτι.

Σήμερα, κανείς δεν κάνει log-out. Όταν φεύγεις από τον υπολογιστή σου, η κουβέντα σου συνεχίζεται αυτούσια στο κινητό σου. Κάθε μας chat, είναι μια συνεχής, μεγάλη κουβέντα που μας ακολουθεί μέρα νύχτα μέσα από τους ήχους ειδοποιήσεων των κινητών μας. Και τις φωτογραφίες δεν τις βγάζουμε για εμάς, μέχρι να διαλέξουμε μετά κάποια καλή για να ποστάρουμε. Τις βγάζουμε κατευθείαν μέσα από τα viewfinder των Stories, προορισμένες μονάχα για την κατανάλωση των ξένων, χωρίς καν να τις κρατάμε αποθηκευμένες για εμάς.

Ίσως γι’ αυτό θυμάμαι εκείνη την εποχή να έχει έναν άλλο αέρα. Σαν το μυαλό μας τότε να ήταν πιο καθαρό. Σαν να μην είχαμε συνέχεια το κεφάλι γεμάτο από περιττή πληροφορία.

Κάπως έτσι, τα τελευταία χρόνια, ειδικά όσο έμενα στο Βερολίνο, παρατήρησα τον εαυτό μου να ζει περισσότερο στις συνομιλίες του Messenger παρά στον αληθινό κόσμο. Να υπάρχει μέσα από τα Story που έβαζε στο Instagram. Να καθορίζει την αίσθηση της πραγματικότητάς του μέσα από το Google News που έκανε reload κάθε δέκα λεπτά.

Ξυπνούσα και το πρώτο πράγμα που έκανα ήταν να πιάσω το κινητό μου και να τσεκάρω τα feeds. Τα βράδια, έπεφτα για ύπνο, κλείνοντας την οθόνη του κινητού μου. Μόνο όταν κοιμόμουν δεν κοιτούσα σε κάποια οθόνη κινητού. Και ακόμη και τότε, ή μέχρι να κοιμηθώ, τι άλλο θα μπορούσα να έχω στο μυαλό μου αν όχι αυτά που έβλεπα σε μια οθόνη λίγα λεπτά νωρίτερα.

Κάποια στιγμή, ένιωσα το σώμα μου να αντιδράει. Κάθε μου κύτταρο μου φώναζε πως αυτό το πράγμα ήταν άρρωστο.

Αλλά αυτό δεν είναι ένα στερεοτυπικό άρθρο για να σας πω πως να κλείσουμε το κινητό για να γίνουμε πιο παραγωγικοί.

Χέστηκα για την παραγωγικότητα. Κι αυτή ένα παραμύθι είναι. Μια ακόμη παγίδα. Το θέμα για το οποίο θέλω να μιλήσω είναι η ψυχή μας.

Ο άνθρωπος δεν είναι συσκευή για να είναι always connected. Ο άνθρωπος δεν είναι φτιαγμένος για να παριστάνει τον επαγγελματία celebrity ζώντας την ζωή του κάτω από τον φωτογραφικό φακό του κινητού του.

Μέχρι πριν από εφτά-οχτώ χρόνια, μπαίναμε στο Internet με ψευδώνυμα και σήμερα φοβόμαστε μήπως και ΔΕΝ κάνουμε δημόσιο share το μέρος όπου είμαστε σε κάποιο στόρι, μήπως και μας ξεχάσουν οι followers.

Η αλλαγή έγινε ύπουλα, αλλά γρήγορα. Και πριν το καταλάβουμε γίναμε θύματα της αυταρέσκιάς μας, με 500 followers που μας βλέπουν σαν κομμάτι μιας σειράς από αναλώσιμα story και με μηδέν αληθινούς φίλους.

Αυτό που θέλω να πω, είναι ότι κάποτε οι άνθρωποι κάπνιζαν τσιγάρο και νόμιζαν ότι έκανε καλό στα πνευμόνια. Αυτό έλεγαν οι καπνοβιομηχανίες στις διαφημίσεις τους: "Κάπνισε Μάλμπορο, για να σου φύγει ο βήχας". Το τσιγάρο ήταν μοδάτο, μάγκικο και υγιεινό. Αλλά έπρεπε να πεθάνουν εκατομμύρια άνθρωποι από τις παρενέργειές του για να φτάσουμε στο σήμερα και στο τι θεωρείται “κοινή λογική”.

Λέω, πολύ απλά, ότι η σημερινή σχέση του μέσου ανθρώπου με το κινητό του και τα social media είναι μια αρρώστια. Προκαλεί “καρκίνο της ψυχής”: αμέτρητα ψυχολογικά προβλήματα από τη μόνιμη σύγκριση με χιλιάδες ξένους, την ανάγκη να ανταποκρινόμαστε στο ποτάμι των story προβάλλοντας τις στιγμές μας και την αποξένωση μέσα από τα αιώνια chat,

Και ο μόνος τρόπος για να το αποφύγουμε, είναι να μάθουμε επιτέλους να βάζουμε όρια στη σχέση μας με το κινητό και την τεχνολογία.

5+1 πράγματα που έκανα για να βρω ισορροπία με το κινητό και την τεχνολογία

Νιώθοντας όλα αυτά, ξεκίνησα από πέρσι να κάνω μια σειρά από αλλαγές στη σχέση μου με την τεχνολογία. Κάποιες έδρασαν αμέσως, άλλες χρειάζονται καιρό ακόμη. Όλες μαζί, με αύξουσα σειρά επεμβατικότητας (πως τα λέω έτσι… ????), είναι οι εξής:

1. Έκλεισα όλα τα (περιττά) notifications στο κινητό

Οι πολλές μικρές ειδοποιήσεις είναι ένας από τους βασικότερους μηχανισμούς με τους οποίους τα social media μας προκαλούν εθισμό. Το μυαλό μας συνδυάζει τον ήχο του notificiation με μια “κοινωνική ενέργεια” που κατευθύνεται σε εμάς (πχ. κάποιο like). Έτσι, ανοίγουμε το κινητό και παίρνουμε μια μικρή δόση ντοπαμίνης.

Φυσικά, αφού ανοίξουμε το κινητό, το feed μας περιμένει με έξτρα φρέσκο περιεχόμενο για να σκρολάρουμε, το οποίο θα φάει άλλα δέκα λεπτά από τη ζωή μας πριν βάλουμε το κινητό στην τσέπη. Αλλά τότε έρχεται το επόμενο notification και ξανά από την αρχή…

Προσωπικά, τα notifications τα έχω κλειστά εδώ και χρόνια. Εάν ήθελα να δω τα like που πήρα (λολ), άνοιγα το Instagram πέντε φορές τη μέρα και τα έβλεπα μαζεμένα.

Τα μόνα notifications που έχουν νόημα είναι:

1. Tα μηνύματα των chat, αφού θεωρητικά θέλεις να ξέρεις πότε σου έστειλε κάποιος
2. Tα σημαντικά email, αφού το Gmail φιλτράρει αυτά που νομίζει ότι είναι διαφημίσεις

Οπότε, όλα τα υπόλοιπα τα έχω κλειστά και, ειλικρινά, το κινητό μου έχει σταματήσει να είναι μια μηχανή παραγωγής distraction και θορύβου.

2. Έκανα unfollow το 90% των ανθρώπων/σελίδων που ακολουθούσα

Τα social media δημιουργούν ένα περίεργο fear-of-missing-out: ότι αν δεν ακολουθείς τα πάντα θα χάσεις κάτι σημαντικό. Με τον καιρό κατάλαβα ότι όχι απλώς δεν συνέβαινε κάτι τέτοιο, αλλά, αντιθέτως, το 90% των “παραγωγών περιεχομένου” απλά γέμιζε το κεφάλι μου με σαβούρα.

Και με ένα καλό πέρασμα unfollow, η πιθανότητα να μου φάει τον χρόνο κάποιο click-bait μειώνεται δραματικά και κάνει υπηρεσίες σαν το Facebook να χάνουν το ενδιαφέρον τους.

Κατά τη γνώμη μου, χρειάζεται επιθετικότητα στο unfollow, αφού αφενός ο σκοπός είναι να μειωθεί το περιεχόμενο που βγαίνει μπροστά σου και αφετέρου, μπορείς να κάνεις τους πάντες follow ξανά αν νιώσεις την έλλειψή τους.

3. Σταμάτησα να ποστάρω φωτογραφίες - και άρχισα να τις στέλνω σε πραγματικούς μου φίλους

Έβλεπα κάτι ενδιαφέρον; Η πρώτη μου σκέψη ήταν να το ποστάρω σε κάποιο δημόσιο στόρι. Μέχρι που κατάλαβα ότι η ανάγκη αυτή είναι ανόητη: Κανείς δεν νοιαζόταν για αυτά που πόσταρα, αφού δεν ήταν παρά ένα ακόμη στόρι μέσα στα εκατοντάδες. Και, φυσικά, όπως όλοι μας, με κάποιον υποσυνείδητο τρόπο προσπαθούσα να προσαρμοστώ σε μια γενική αισθητική που ήξερα ότι αρέσει.

Ακούγεται χαζό, γιατί είναι.

Η εναλλακτική που επέλεξα είναι να στέλνω πράγματα που μου άρεσαν μέσα από chat, σε μεμονωμένους πραγματικούς φίλους, που ούτως η άλλως θα ήταν και οι μόνοι που θα ενδιαφέρονταν, ή με τους οποίους θα συζητούσα. Έτσι, πολύ γρήγορα μου έφυγε η αυθόρμητη ανάγκη να ποστάρω σε στόρι ότι βλέπω μπροστά μου, λες και βγάζω λεφτά από αυτό…

4. Έσβησα τα περισσότερα apps από το κινητό μου και χρησιμοποίησα τις web εκδόσεις τους

Έχετε αναρωτηθεί ποτέ γιατί όλες οι εταιρείες επιμένουν να κατεβάσουμε το app τους σε σχέση με το να μπαίνουμε από τον browser;

Οι λόγοι είναι δύο:

1. Ο πρώτος, ότι μέσα από μια εφαρμογή καταγράφουν πολύ περισσότερα δεδομένα για τη συμπεριφορά μας σε σχέση με μέσα από ένα site.
2. Ο δεύτερος, το ότι μπορούν να μας στέλνουν notifications.

Αν πχ. δεν μπεις στο Instagram για ώρες, η εφαρμογή θα σου στείλει ειδοποίηση σε φάση: "Είδες το τέλειο περιεχόμενο που δημοσιεύτηκε τις τελευταίες ώρες;" για να σε τραβήξει πίσω.

Όσο πιο πολλή από την προσοχή σου δίνεις στα apps, τόσο περισσότερα ξέρουν για σένα οι εταιρείες, τόσο περισσότερες διαφημίσεις σου δείχνουν και, άρα, τόσο περισσότερα λεφτά βγάζουν.

Χωρίς το app εγκατεστημένο, όμως, θα μπαίνεις στις υπηρεσίες μόνο όταν θες εσύ και κανείς δεν θα σε ενοχλεί με ηλίθια notifications.

Ακόμη, επειδή η εμπειρία από τον browser είναι πάντα κάπως χειρότερη από το app, θα ξενερώνεις πιο εύκολα από το κάθε social app και θα αφήνεις το κινητό σου στην άκρη νωρίτερα.

5. Σταμάτησα να παίρνω το κινητό μου στο υπνοδωμάτιο

Το κόλπο απέναντι σε κάθε ύπουλο εθισμό είναι να βρεις τα trigger points του και να τα αδρανοποιήσεις.

Οι εθισμοί είναι συνήθειες/συστήματα. Αν προσπαθήσεις να πας κόντρα στο φαi έχοντας μπροστά σου όλο το μενού της ταβέρνας, τότε είναι σαν να τα βάζεις με κάθε κεφάλι της Λερναίας Ύδρας ταυτόχρονα. Τέτοια προβλήματα λύνονται κόβοντας τα από τη ρίζα.

Στο θέμα του φαγητού, είναι πιο εύκολο να μη φέρεις σοκολάτες και γλυκά σπίτι σου από το να τα έχεις μπροστά σου και να μάχεσαι για να μην τα φας.

Αντίστοιχα, αν πηγαίνεις για ύπνο με το κινητό στο χέρι, είναι σχεδόν δεδομένο ότι θα κοιμηθείς κοιτάζοντας βιντεάκια στο YouTube.

Το λέω γιατί το έχω κάνει δεκάδες φορές και κάθε μια από αυτές το μετάνιωνα, βλέποντας την επόμενη μέρα να ξημερώνει, χωρίς να έχω μάθει ή δει τίποτε το σημαντικό στο ενδιάμεσο.

Ο καλός ύπνος είναι ένα από τα σημαντικότερα όπλα μας για μια υγιή και ισορροπημένη ζωή. Όσο και αν τον πολέμησαν για χρόνια οι hustlers-του-κώλου, που μας πουλούσαν σαν πρότυπο τους υποθετικούς CEO που κοιμόντουσαν 2 ώρες τη μέρα, όλο βλέπουμε επιστημονικές έρευνες και πρακτικά παραδείγματα που κάνουν φανερό ότι χωρίς ύπνο οδηγούμαστε σε προβλήματα υγείας και ψυχολογίας.

Ακόμη, η μισή ώρα πριν μας πάρει ο ύπνος, είναι μια σπάνια ευκαιρία για να καθαρίσει το μυαλό μας, να σκεφτούμε τι έγινε μέσα στη μέρα και να κλείσουμε τα μάτια μας ήρεμοι. Με ένα κινητό, το σαμποτάρουμε.

Γι’ αυτό, το κόλπο που κάνω πια είναι να αφήνω το κινητό μου (στο αθόρυβο) να φορτίζει σε ένα άλλο δωμάτιο του σπιτιού, μακριά από μένα. Έτσι, ότι ανάγκη και να μου έρθει για να googl-άρω κάτι λίγο πριν κοιμηθώ (προχθές ήθελα να ψάξω για shortwave αναμεταδότες) αναγκάζομαι απλά να το κρατήσω στο μυαλό μου και να το δω την επόμενη μέρα.

Και αληθινά, μου κάνει καλό.

6. Έκανα deactivate το Instagram

Οι εταιρείες των social media είναι γεμάτες κόλπα για να σε κρατάνε κολλημένο. Το Instagram, ας πούμε, έχει ολόκληρο chat στην εφαρμογή του για να φοβάσαι πως αν το σβήσεις θα χάσεις την επαφή σου με όλους τους φίλους σου που το χρησιμοποιούν.

Με τα μαζικά unfollow, το Facebook δεν ήταν για μένα παρά ένα feed για τεχνολογικά νέα και ένα εργαλείο για να χρησιμοποιώ τα Pages και τα Groups των blog μου. Το Instagram, όμως, το παραδέχομαι: Μου ήταν εθιστικό.

Όχι μόνο για να ποστάρω stories, που για κάποιες περιόδους το έκανα καθημερινά, αλλά ακόμη περισσότερο για το Explore feed του που είναι κάτι σαν “αλγοριθμικό ναρκωτικό”. Αρκεί να το ανοίξεις, για να σου βγάλει εκατοντάδες posts που ξέρει ότι σου τραβάνε την προσοχή και να φας μισή ώρα στην οθόνη χωρίς να το καταλάβεις.

Προφανώς, το πρώτο βήμα που έκανα ήταν να σβήσω το app από το κινητό μου. Έμπαινα στο Instagram από τον browser, που ήταν πολύ πιο άβολο, αλλά σίγουρα έτρωγα πολύ λιγότερο χρόνο σε αυτό.

Με όλα τα εθιστικά apps, όμως, διαγραμμένα, όποτε ένιωθα να βαριέμαι, το χέρι μου πήγαινε και άνοιγε αυτόματα το Instagram στον browser. Οπότε, κατέληξα να κάνω το ίδιο πράγμα με πριν. Και ειδικά σε περιόδους όπως τον τελευταίο καιρό που περνούσα μεγάλες (και δύσκολες) αλλαγές στη ζωή μου, το να βλέπω τα φτιαχτά highlights δεκάδων ανθρώπων που φαινομενικά ζούσαν μια ζωή μέσα στα πάρτι και τις χαρές, με έκανε να νιώθω πως κάτι έκανα λάθος.

Φυσικά, το μόνο που έκανα λάθος είναι ότι καθόμουν και συγκρινόμουν με ψεύτικες εικόνες, και ως ένας απέναντι σε εκατό.

Άσε που και μόνο το να έχεις τα stories των φίλων σου να ρέουν καθημερινά, σε βάζει σε μια κατάσταση να νιώθεις ότι έχεις κι εσύ υποχρέωση να ποστάρεις κάτι, αλλιώς είναι σαν να μένεις κατά κάποιον τρόπο έξω από το παιχνίδι. To 95%, όμως, από τους Instagram φίλους μου, δεν τους είχα δει στον πραγματικό κόσμο εδώ και χρόνια, αν όχι ποτέ.

Όλες αυτές οι σκέψεις, ήταν και το αποκορύφωμα της σιχασιάς μου για τα social media και τις οθόνες των κινητών. Έτσι, αφού δεν ήθελα να σβήσω οριστικά το account μου, το έκανα απλώς deactivate.

Κάνα μήνα αργότερα, δεν μου λείπει σε τίποτα. Δεν έχω χάσει την επαφή μου με κανέναν πραγματικό φίλο. Δεν καίγομαι να κοιτάζω ηλίθια memes στο explore. Δεν συγκρίνω την ζωή μου με κανενός άλλου. Δεν νιώθω καμία υποχρέωση να δίνω update για τη ζωή μου μέσα από φωτογραφίες.

Ας πούμε ότι, με το κινητό πολύ λιγότερες ώρες στο χέρι μου, νιώθω πια αρκετά καλύτερα από πριν.

Μερικά βράδια, μάλιστα, ένιωσα όπως τότε που ήμουν είκοσι χρόνων. Βρέθηκα να ξαπλώνω και πάλι στο κρεβάτι μου, χωρίς το κινητό στο χέρι, με το ράδιο να παίζει σιγανά δίπλα μου, και να σκέφτομαι καθαρά, για πράγματα που με αφορούσαν πραγματικά.

Αληθινές σκέψεις, για τη δική μου ζωή, προερχόμενες από τα δικά μου, εσωτερικά θέλω, χωρίς συγκρίσεις και εξωτερικά distractions.